NODA Railesu e na macawa oqo eda na wilika kina na nona yaloqaqa e dua na turaga ka vukea kina e dua na Pailate ni waqavuka, e na colo kei Naitasiri.
Ni tei wiliwili sara yani:
E na i ka 12 ni siga ni vula ko Jiune e na yabaki ga oqo, 1980, e a qai mai takali kina na bula nei Ratu Filise Ronaivana, e dua na turaga yaloqaqa, mai na koro ko Nasauvere, e na Tikina ko Wainimala e na yasana ko Naitasiri.
Na turaga oqo e vorata na oca kei na rarawa e na nona saga e na yalona dina, me vakabula e dua na pailate ni waqavuka ka a voca, e na veikau loa e na ulu ni wai na Wainimala, e na vula ko Janueri ni yabaki 1953.
A sota kaya na leqa levu oqo ko Ronaivana e na nona a lesu tiko ki na nona koro, ni oti e dua na siga kei na dua na bogi taucoko ni vakasasa vuaka.
E a dreketa voli mai e dua na vuaka levu ko Ronaivana, ka vakamuria sobu tiko mai e dua na uciwai lailai.
E sotavi koya e dua na kurabui levu e na nona rai yani e na dua na loma ni veikau vavaku baba, a raica ni sa davo ka mavoa sara toka vaka ca na Pailate ni waqavuka ka sa mai voca koto koya.
E na yasa ni baba kadua, sa kamusu koto kina na waqavuka ka a voca. Guilecavi na i drekedreke vuaka
E keya talega e sa guilecava sara ga kina vakadua na i drekedreke vuaka: na vakavatukana ni buno kei na cakacaka vakaukauwa ni dua na siga kei na dua na bogi, sa tauca sobu ki ra, ka sa nanuma me sa na vukei pailate ni waqavuka ka sa mavoa bibi koto oya.
A mani vavai koya mai na pailate ko Ronaivana, e na i lakolako balavu ka rauta ni walu veimama na maile na kena yawa ki na koro ko Nasauvere.
Oqo e dua na i lakolako dredre, ia, e a saga na nona kaukauwa taucoko sara ko Ronaivana me rau yaco bula sara ki nakoro.
E vakaraitaka eke na turaga oqo na yalodina ni veivukei kei na vosota vaka i Taukei ka rawa na nona i naki, ni a solia na nona bula e na vukuna e dua na wekana ka i bulibuli ni Kalou.
E a sega ni yaco walega e na gauna e sa tadu mai kina ki nakoro na nona veivuke, ka ni a mai qaravi koya tale tiko na pailate oqo e na loma ni tolu na siga, ni bera ni qai tauri rawa yani e Vunidawa na kena i tukutuku.
Veivuke vaka Vuniwai
E ratou a qai gole cake yani ki Nasauvere e dua na vuniwai, dua na nasi kei Turaganiovisa Leone Lautabui, mai Nakorovatu, Vunidawa.
A qai la’ki tauca na nona vakataulewa ko Turaganiovisa, me sa colati sobu ki Lutu o Pailate me na la’ki vodo kina e na dua na boto, ka kau sara yani kina valenibula levu e Suva.
Na Pailate oqo e turaga ni Niu siladi ka vuka tiko mai Nausori ki Nadi e na gauna ka a mai sota kaya kina na leqa ni vakacalaka.
Ni se bera ni vakayacori na Bose Vakaturaga e na yabaki 1956, e a yaco yani ki vei Ronaivana na i tukutuku mai Vale Levu, me gole mada yani ki Suva.
Ena nona sa tadu yani ki na Vale ni Kovana, e sa qai la’ki solia vua na Kovana e dua na i metali mei vakananumi tudei ni nona veivukei e na gaunisala ni veinanumi.
Ko Ratu Filise Ronaivana e a sucu e na yabaki 1906 ka sa yacova na yabaki 74 e na gauna e sa mai takali kina, ka a leqa ga mai na nona delaniyavu. E ratou lewe lima kece na luvena ka ratou sa bula tiko e na gauna oqo; e rua na luvena tagane kei na luvena yalewa ko Asilika ka vakakina na nona marama yada ko Naivani.
E dina ga ni sa mai dromu vakadua na matanisiga ni nona bula na turaga oqo, ia, e sa biuta koto mai e dua na i tuktuku talei ka uasivi me na dau talevi ka nanumi e na veigauna mai muri mai vei ira na wekana kei ira era kilai koya.
E dusia vakamatata vei keda na turaga yalololoma oqo, ni ka e uasivi duadua e na bula oqo, a ya me solia na nona bula e na vukuna na wekana.
