ENA vula ko Maji ni yabaki 1962, e a tabaki kina e na Na i Lalakai na nodrau veibataka na i qoliqoli na vanua vakaturaga e rua o Nakelo vata kei Noco.
E vaka toka oqo na i tukutuku e volai koto kina:
Ni sa kovuti oti, bubuluitaki, ka tau na lewa ni i qoliqoli e na Yasana ko Rewa e na i ka 25 ni Veverueri 1958, ka tau vaka talega kina na lewa baleta na Yasana ko Tailevu e na i ka 6 ni Okosita, 1959, ka kacivaki sara e na pepa ni Matanitu (Fiji Royal Gazette) e na yabaki ga sa oti na i yalayala kece ni yasana ruarua, ka rairai maravu tu na veika kecega, sa qai tubu tale e dua na nodrau veiba na vanua veiwekani ko Nakelo kei Noco.
Na nodrau veileti e a qai la?ki tini e na loma ni Vale ni Bose ni Qele Maroroi, Suva, e na yakavi ni siga Tusiti (bogitolu) ga sa oti, ka rau tiko kina na Sau ni Vanua ruarua, na Marama na Tui Nakelo (Adi Litia Waqaninaweni) vata kei Ratu na Tui Noco (Ratu Josaia Rayawa).
E a qai tauca e na siga ko ya na Mata Veitarogi ni i Qoliqoli Vakaitaukei, ka liutaka ko George. S. Mate, na i sosomi ni i Liuliu ni Tabacakacaka ko ya.
E cavuti e na lewa ka tauca oqori ni sa tudei tu ga na lewa ni Mata Veitarogi ka a tau mai Lomanikoro, Rewa, e na i ka 25 ni Veverueri 1958, me baleta na i yalayala nei Noco.
E kaya talega ko George Mate ni na vakadodonutaki na veicala kece, kevaka e tu, e na kena rejisitataki na i kovukovu, ka na volai vakamatata e na mape na i yalayala dodonu ka tawasei rau na vanua veiwekani oqo.
E kaya na Lawa ni rawa ni vakacalai na lewa ni mata Veitarogi ni i Qoliqoli e na loma ga ni 90 na siga me tekivu mai na siga ka a tau kina na nodratou lewa.
Kevaka e sa sivi na 90 na siga oqori ka qai kerea e dua na tamata me rogoci tale na nona i le, sa na bera, ka na sega ni rogoci.
Ia, na nodrau veileti oqo ko Nakelo kei Noco, e a kadre mai na nodra qoli na kai Idia vakalaiseni e na wai ka rau veitawasei kina. Era a qoli tiko na kai Idia e na loma ni yalayala dodonu ka tu e na nodra laiseni.
Na laiseni ko ya e a solia na Talai Veivuke e Loma (Commissioner Central, me vaka ka ra sa vakadonuya oti yani ko ira na Yavusa Daunakelo mai Nasilai, e Tailevu, ka sa mani vakadonui vei ira na kai Idia me ra qoli e na loma ni nodra i yalayala.
Ia, na i yalayala oqori e rika baleta tiko na i yalayala nei Noco, ka vakavuna na nodra karaci, ka vakasavi tani mai na kai Idia mai vei ira na Daunoco.
Na i yalayala oqori e rika baleta tiko na i yalayala nei Nakelo, a ya na i kovukovu ka a qai bubuluitaki mai Bau e na Okotova, 1958, ka tau sara na kena lewa e na i ka 6 ni Okotova, 1959.
E a sega ni lako na vanua o Noco ki na veileti ni qoliqoli ka a caka mai Bau, ni a sega ni dua e a saqata na nona i yalayala e na bubului ka a vakayacori mai Rewa.
Sa mani nanuma kina ko Noco ni sa daumaka tu na veika kece, me yacova na gauna era qoli yani kina na kai Idia.
Ia, na vanua o Nakelo e a tiko mai Rewa e na veileti ni i qoliqoli e na 1958, ka rau veisaqasaqa ga kina ko Vaturua (Nakelo) kei Noco e na i yalayala e na loma ga ni veitiri.
E a mani vakamalumutaki na veisaqasaqa ko ya, ni sa vakaturi me muria ga ko Noco na i yalayala ni Yasana ko Rewa kei Tailevu, ka sa vakadonui sara kina.
Na nona i yalayala ga e wai me yaco ki cakau, e a sega ni dua e a saqata e na gauna ko ya, ka sa i koya ka qai veidretaki oqo e muri.
E a rube na veileti e na 1 na kaloko, ka lewa na Mataveitarogi me ra veivosaki mada na i to ruarua.
A kaya e kea o George Mate ni na rawa walega ni vukici na lewa sa tau oti, kevaka e rau sa veiyaloni na i to ruarua me baleta e dua na i yalayala.
Ni tekivu tale na veitarogi e na veimama ni 2, e sa qai macala ni rau sega ni veiyaloni rawa.
Sa qai tau na lewa ni sa tudei tu ga na lewa ni Mata Veitarogi ka a tau mai Rewa e na 1958 me baleta na i yalayala nei Noco, ka sa na qai vakadodonutaki na veicala ka tiko e na i yalayala kevaka e tu dina.
Sa na volai talega vakamatata e na mape na i yalayala me kua tale kina ni dua na veiba, e a kaya na i Sosomi ni i Liuliu ni Mata Veitarogi ni i Qoliqoli, ko George Mate.
