Ko Navatusila kei Noikoro

Ko Goneva na Qaqa ni Noikoro e sega na luvena tagane, rua na luvena goneyalewa ka vuni nodrau veiwekani kina na vanua o Noikoro kei Navatusila.
O koya e qase vei rau na veitacini yalewa qo e yacana o Tuvou mai Nagatagata (koro nei tamana) kei koya e gone e yacana o Lewatini.
Ena dua na siga a mani lako yani vei tamana o koya e qase vei rau ka tukuna, ‘I tamaqu, me’u gole mada vei Tobeyaweni na turaga ni Vadranasiga — na turaga e Navatusila, me’u sa lai watina.’
A mani sauma yani na tamana, ‘vinaka vakalevu, na luvequ, ia mo nanuma na tagane vakarau ca, e dauliumuritaka na goneyalewa se bera ni vakawati, bula voli e gaunisala.’
A daramaka o Tuvou na masi loaloa, ka vakaiyaragi ena iwau, ena nona sa vakarau me gole ki Vadranasiga. A mai gole ka siviti Talatalavula, kabata cake na delana o Malua ka yaco ki Nubutautau, na nona vanua qaqa o Tuicaracarasala, na dauyalewa, ka nona itikotiko voli e dua na vatu mai kea. E vosa sara mai na turaga qo, “Curu mai vale ka me daru mai moce vata, au na qai vakatalaki koya na marama qase qo me la’ki kelia mai na kedaru kakana.”
A mani vakasuka taumada o Tuvou, a qai cikevi koya toka ga ko Tuicaracarasala ka sa vakaio me tiko.
E a qai la’ki kau kakana mai na iteitei na marama qase, a vakarautaka na vuaka ko Tuicaracarasala, ia ni sa vakarautaki tu na ka kece, e ratou mani kana magiti ni oti oya e ratou sa mai vakacegu sara yani.
Ni oti na nona kana me mai vakacegu balavu yani, a sasaga o Tuicaracarasala me ilovi koya, e sa yadra tiko se sa lutu sara na nona moce, a qai mani lade yani i tautuba ka kailavaka, Oi, Oi, sa kama o Yalatina, e ratou mani veicudruvi vakairatou.
A rogoci koya rawa mai o goneyalewa ka tukuna vua me vakatotolo me la’ki maroroya eso na duru loaloa, na vanua ka bucini kina na veika vinaka ni vanua oya.
A mani curu yani ki loma, e kena sa baci tekivu me tagi yawa tale nai kedru nei Tuvou, a baci lade tale ituba ka kailavaka tale, sa kama o Magodro, ka ra sa veivakamatematei,’ a mani sauma tale yani o goneyalewa vua me vakatotolo yani ki na vanua oya me rawa ni vakabula e dua na ka.
A mani lesu tale mai ki vale, ia ena gauna e sa moce lutu tale kina ko Tuvou, e kaila tale ka tukuna, ni o ira na kai Ra era sa veivakamai vakai ira.’
Ena gauna qo sa sega tale ni qai dua na sau ni taro me rogo lesu yani, ni sa moce lutu o Tuvou, ka mani gole yani o Tuicaracarasala ka la’ki davo sara yani e yasana.
E na gauna e yadra mai kina o goneyalewa, ni se yakavi toka ga, e a mani sega ni qai tara e dua na kakana ena nona sa tekivu me taubale tale yani.
A mani muria cake na veitokaitua ka yaco yani ki Naveiyaraki, ka qai muri ki na i matau me yaco ki Vadranasiga. Ena gauna era a raici koya kina na kai Navatusila era tiko ekea, era a mani kidavaki koya, ka ra tarogi koya, ka ra tukuna; Tuvou mai Nagatagata, na cava iko mai cakava ike?’
A mani sauma yani okoya, ‘au lako mai me’u mai wati Tobeyaweni, na Turaga ni Vadranasiga.’ Era sa mani vakauta sara na itukutuku oya vei Tobeyaweni, ka lako sobu tiko mai kei na nona i wau levu, ka tukuna:
“Bula Tuvou, na cava ko mai cakava?”
A mani sauma yani o koya, Me’u mai watimu.”
E qai kaya, “Vinaka, liu yani, ‘daru gole yani ka la’ki sisili.”
E rau mani lako ki na tobu ena uciwai e kea, ka yacana ko Ririnaika, ka voleka ki na koro ko Namaururu.
Ena gauna e rau sa yaco yani kina eke, e mani tukuna ko Tobeyaweni vei Tuvou, “Mo liu yani ki na tobu ka kauta cake mai na vatu e tiko ena boto ni tobu.”
A mani dokoulu sobu ko Tuvou ki na loma ni tobu ka sasaga me dreta cake mai na vatu, ia e sega ni rawa ni tosoya na vatu.
E vakavica na nona sasaga toka, a mani sega ni rawa. A mani tukuna sara o Tobeyaweni, lako tani mai keri, daru lako sara i vale.”
E rau mani lesu tale ki Vadranasiga. E dua na mana e tiko ena vuni niu damu e tubu voli ekea ka, tukuna o koya vei Tuvou me kabata.
E a mani kaba cake sara ki tuvukana ka tukuni tale yani vua, “kurea na niu mo rawa ni kila e tawa tu na kena wai se sega.”
E a kurea vakatolu o Tuvou, a qai tarogi tale yani se sa vakaevei, e a mani sauma mai ni a tawa tu na lewena ka yaga me laugunu, ka tukuni yani vua me wilika ia a vakayacora vaka kina o Tuvou.
“Dua, dua vua ni niu damu, Rua rua vua ni niu damu, Tolu, tolu vua ni niu damu, Va, va vua ni niu damu, Lima lima vua ni niu damu, Ono, ono vua ni niu damu, Vitu, vitu vua ni niu damu, Walu, walu na vua ni niu damu, Ciwa, ciwa na vua ni niu damu, kei na Tini o Tui Caracarasala na dau samaka na gaunisala.”
E mani vosa yani o Tobeyaweni, “siro sobu mai, ka mani muria vaka kina o Tuvou, e mani kaya, o sa valavala ca mai e gaunisala ka sa yali na nomu dina, sai koya ko sega ni laveta rawa kina na vatu mai Ririnaika, ia ena nomu wilika na vua ni niu, ko a qai cavuta mai na yasa i koya na nomu daudomoni.”
A mani mokuti koya o Tobeyaweni ena nona iwau e yacana na Drausa, ka cavuraki mai na vunikau gone.
A mani yali o Tuvou, a mani rogo lesu nai tukutuku vei tamana kei ira na wekana. Ena gauna e rogoca kina na tacina goneyalewa, ko Lewatini, a mani gole vei tamana ka tukuna:
“I noqu Turaga, na tamaqu, mo ni vakasama vinaka ka solia vei au na galala me’u la’ki wati Tobeyaweni mai Vadranasiga. A vakamatei ga na tuakaqu ena vuku ni nona i valavala ca ka sa yali vua na nona dina e gaunisala: Au kerei iko mo solia vei au na galala me’u sosomitaki koya.”
A mani vakadonuya na nona itubutubu ka turaga talega ka sa biubiu sara ko Lewatini.
Me vakataki tuakana ga ena gauna e yaco yani kina ki Nabutautau, e sotava na veivakatovolei nei Tuicaracarasala ka vakatovolei koya ena veika ga a cakava taumada vei Tuvou, a mani sega ni rawa me yacova na kida ni mataka.
Tekivu rogo na tagi ni manumanu vuka ena vunikau, kakaca mai na rarama ena mataka, ia na tamata lawaki ca ko Tuicaracarasala esa kila ni sa sega ni rawa na nona Inaki. A rarawa ka mani cudru, ia a dredrevaki koya o Lewatini ka kerea me dua na kena i katalau. E mani bureitaka o Tuicaracarasala ka tukuna vua me lako ka qara na kena. A sauma vua ko Lewatini, na cava ko cudruvaka? Me vaka ni o a digitaka mo vakavosavosa toka ga mai ena bogi taucoko me vaka na tamata lialia ka sega ni moce me vaka na tagane dina, oya na nomu cala.”
A qai mani kania na kena katalau o Lewatini, ka mai tomana yani na nona ilakolako ki Vadranasiga.
Mai kea, era mani tarogi koya na tamata, ni ra a tarogi tuakana taumada, o Tuvou, a mani siro sobu tale mai o Tobeyaweni kei na nona iwau ka yacana ko Drausa.
A mani kauti koya me la’ki sili ki na tobu vata ga oya, ka tukuna vua me nunuva na vatu e tiko ena boto ni tobu me laveta cake mai. A mani nunuva ko Lewatini, ka kauta cake mai na vatu oya ena matai ni gauna.
Ena vuku ni dina ni tukutuku qo, e na rawa saraga mo la’ki raica na vatu qo e vaka na levu ni dua na basi, ia o Lewativi e duatani na kaukauwa e tiko vua e vaka na Kalou. E rau mani lesu ki na koro ka tukuna vua o Tobeyaweni me kabata na vuni niu damu ka mani cakava me yaco i tuvukana ka qai wiliwili:
“Dua, dua vua ni niu damu, Rua rua vua ni niu damu, Tolu, tolu vua ni niu damu, Va, va vua ni niu damu, Lima lima vua ni niu damu, Ono, ono vua ni niu damu, Vitu, vitu vua ni niu damu, Walu, walu na vua ni niu damu, Ciwa, ciwa na vua ni niu damu, kei na Tini o Tobeyaweni.”
A mani siro sobu mai ka rau mai lako yani kei Tobeyaweni, ni dede vakalailai na nodrau tiko ka mani vakasucuma e dua na gonetagane e qai yacana ko Saukiyata.
Ena gauna e tubu cake kina ko Saukiyata, a qai mani watina ko Lewayavitu, na marama ni Koro, ka qai dua na luvena tagane ka yacana ko Roko Tui Vuna, a vakawati o koya ka qai watina ko Lewairavu ka rua kina na luvena tagane; e qase ko Kubunidakai ka gone vei rau ko Katakataimoso.
A vakawati ko Kubunadakai ki Naroyasi ka yacana ko Kurumudu, ka qai rua na luvedrau tagane, qase ko Vunidilo ka gone ko Katakataimoso, ko Katakataimoso ka qai mai taura na Buli Navatusila.
Na kena ivakadei ni talanoa ni ko Nadurutamata, ni ko Noikoro kei Navatusila e rau vu ga mai na dua na vunikau.
Na itukutuku oqo e vakadewataki mai ena ivola na Hill Tribes of Viti Levu ka vola ko A.B. Brewster ka qai tabaki ena 1922.