E sa vakadonuya tale ko Tui Lawaki me soli lesu na velovelo balavu vei Kavetani Kori, ka digia sara ko koya e lewe lima tale me ratou soko ki Bua. Ia ko ira na kena vo era sa wawa toka ga.
E gadreva ko Tui Lawaki me la’ki sikovi ira na veikoro tale e so era vakarorogo tu vua. Ni wiliwili sara yani:
Ni sa cavutu na ilakolako ni veisiko vakaturaga ki na veikoro tale eso e Nairai.
E a sobu ko Tui Lawaki ena veivanua ka ra vakatokai ira tu me ra “kai Levuka”, ka yaca ni nodra iliuliu ko Daulakeba.
Era a sega ni lako ena veisiko oqo ko ira na kai Vavalagi, ka ni a kauti Jale taudua ga ko Tui Lawaki.
Ia e na nodra sa la’ki veivosaki tiko, ka ra raica na turaga tale eso na matalia ni i rairai kei Jale, e a vakaraitaka sara ko Daulakeba ni sa vakarau lako tiko ki Bau. E rogoca toka ko Jale na cavuti ni yanuyanu ko Bau, ka vakatudaliga sara yani vakavinaka.
Ni sa vakatura ko Daulakeba vei Tui Lawaki ni na dua na ka vinaka me kauti Jale ki Bau me la’ki soli koya vakailoloma vua na turaga na Vunivalu, e a mata dredredre lo sara toka ko Jale, ni vakabauta ni na sega ni via soli koya yani ko Tui Lawaki me kau vakailoloma vua na Vunivalu, ka ni sa rui dredre sara vua ko Jale, ka sa vaka tu e dua na lewe ni nona vuvale.
Ia, ni sa kaya tale ko Tui Lawaki ni rawa ni kau ki Bau ko Jale, kei na iyau tale eso me la’ki nona na Vunivalu e a tuburi koya e dua na kurabui levu kei na vakatitiqa. E rawa vakacava vei Tui Lawaki me vakadonuya tu ga vakamamada vaka oqo na ivakasala nei Daulakeba me kau ko koya me vaka na iyau mate se bobula ka la’ki soli vua e dua tale na turaga? Ia e lako sega ni kila ko Jale na nona cecere na Turaga ko ya kei na nona rokovi ka dokai e na vuqa na vanua.
Ni ra sa lesu tale mai ki Lawaki na Veituraga mai na veikoro, ka sa mai kele koto na nodra waqa e matasawa.
Sa qai vaqoroqoroya tu ko Jale na kedra i tata kei na kedra totoka na veiwaqa ko ya.
E a ciri lesu sara tale ki Nukua’lofa na nona vakanananu, vei rau na turaga ni Kabara kei na nodrau waqa ni Viti ka ra a sokota yani na turaga ni Toga. Ia oqo e sa qai uasivi sara ni vicasagavulu vata na veimataqali waqa ni Viti.
Ni vaqoroqoroya tiko na waqa oqori ko Jale, sa cici sara mai e dua na yadra ka mai kacivi Jale me lako ki vale levu. Ni curu yani era sa soqoni toka na veituraga mai na veikoro kei Nairai, ka dabe toka sara mai cake ko
Tui Lawaki, E bibi sara na kena i rairai.
E bibi vaka talega kina na i vakarau ni nona kacivi Jale me lako cake yani ki vua ka laki dabe e tikina.
Ni vakarogoca toka na veivosaki, sa qai liaca tu na cauravou ni Suiteni oqo ni sa veisau sara na nona ivosavosa kei na ivakarau na nona itokani dredre oqo, ka ni sa vaka e rekitaka tale tiko na nona vakarau soli koya yani vua na nona italai na turaga levu mai Bau ka sega ni sa bau kila vakadua e liu ko koya se rogoca e dua na kena itukutuku.
Ia sa vakamuria ga na lewa vakaturaga, ka sa muri Daulakeba sara ki na nona waqa ka sa vakavodoki tiko kina na veimataqali iyau vaka-Viti e vuqa kei na magiti.
E a rai lesu ka vakamoce galugalu yani ki na yanuyanu lomani ko Nairai ni sa mua na veiwaqa kece ki na idromudromu ni siga.
Ena soko oqo e a raica kina ko Jale e dua na yanuyanu levu e na ceva kei na so tale e na vualiku. Ia, ni ra sa sivia e dua tale na yanuyanu levu, ka ra curuma na wai maravu, sa kacivaka sara ko Daulakeba, “Bau!” — ka dusi
tu ki na dua na yanuyanu lailai sara ka koto mai liu.
E a nanuma sara ni oqo na yanuyanu lailai taudua ka qai bau raica e na vanua taucoko oqo ko Viti.
Ia e qai kila e muri eso na kena i tukutuku ni sa talanoataka vua, ko Daulakeba.
Ea vakabibitaka ko koya ni sa ka rawarawa sara na taqomaki ni dua na vanua kevaka e koto e wai, ka vakavolivolita na cakau vodea ka rawa ni di vakayawa mai kina na mati.
E rui ka rawarawa na kabata e dua na koro ka tiko e na loma ni yanuyanu levu ni levu na sala e sota vata yani kina.
Era a yaco ki Bau ni sa di tu na mati ka ra sa yatu dua sara yani e na daveta qiqo uru na laca ka ra voce ka kara yani ki na yanuyanu. E raica ko Jale ni totolo sara tale ga na nodra i lakolako oqo.
E sega ni dausoko e na wai vovodea ko Jale, ka sega tale ga ni kila na i vakarau ni vala e wai ia e raica rawa ga ko koya na kena viribaiti vakavinaka na yanuyanu lailai oqo e na kaba vanua mai wai.
Ni ra sa voleka sara yani ki yanuyanu ka rawa ni rogoci na kaci mai vanua, era sa ucuna laivi mai na nodra ikara ka ra voce e na ivoce leleka, a ya ko iratou na lewe vica mai mua-iliu kei na vica tale e mua-i-muri.
E berabera sara na itosotoso kina yanuyanu, ka vakamacalataka sara ko Daulakeba ni ra dau toro yani vakamalua vaka oqo me ra vakaraitaka kina vei ira na itaukei na nodra vakarokoroko kei na nodra veiwekani talega kei ira.
Kevaka era sega ni soko yani vakamalua vaka oqo, era na vorati dina mai vanua, ka ni yadravi sara tu ga vakavinaka ena veigauna kece bogi kei na siga na yanuyanu taucoko.
Ena dua tale na gauna lekaleka sa qaria na lase ni matasawa na waqa nei Daulakeba. Era a lade sara ki wai eso na cauravou me mamada kina na waqa ka ra vutotaka yani vakavoleka ki vanua.
Ni ra sa sobu ki vanua na lewe ni waqa era sa tatavaki mi e so ka ra cola iwau tu sega na vosa, ni ra sa dikevi ira na lewe ni waqa yadua.
Era cabe ki vanua na kaiwaqa ka ra cola vani kina na i yau kei na magiti.
Ira na vo ni waqa era wawa tiko me ra sobu mada na lewe ni waqa nei Daulakeba.
E lauti Jale na qaqarauni mai vanua ni sega ni vakalaivi me ra sobu vata kece ena dua na gauna na lewe ni waqa.
Vica vata na waqa: era sobu yadudua ka ra vakaraici yadudua talega.
Sa qarauna dina tiko vakavinaka na nona yanuyanu na turaga e ke, a kaya lo toka ko Jale.
Ni oti e dua na waqa sa qai kele mai e dua tale, ka vaka tiko ko ya me yacova ni ra sa sobu kece.
O ira na yadra era cola i wau wavoki tiko me ra qarauna de yaco e dua na leya se ivalavala vakasausa.
Ni sa sobu ki vanua ko Jale, ka la’ki raica tiko mai na nodra sobu yani na lewe ni veiwaqa tale eso, e kidacala ka marau tale ga ni raica ni sa sobu tale tu ga ko Lui na kai Jaina kuka ni Ilaisa.
A qai vakararai wavoki de dua tale na kai vavalagi e sobu mai ia e sega ni raica tale e dua. Era sa biu kece tu mai Nairai na kai nona.
E na levu ni nodra osooso e na vakavakarau me baleta na soqo levu vakavanua, e rau a sega tale ni veirai se sota na i lala e rua oqo, ko Jale kei Lui me yacova ni oti e vica tale na siga.
E na siga vica ka ra vakavakarau tiko kina, e a talanoataka kina ko Daulakeba vei Jale na i tukutuku ni vanuyanu oqo.
Ea kaya. “E na gauna makawa era a-tawana ka taukena tu kina na yanuyanu oqo na neimami qase. A sa yacana kina ko Butoni. O ira era vakatokai me ra kai Levuka se kai Butoni.
“Era a sa toka kina ena tai levu mai tai ko ira ka ra sa qai mai tawani Bau tiko edaidai.
Rauta na vasagavulu na yabaki sa oti a qai kabata na yanuyanu oqo na nodra Turaga na kai Bau mai tai na yacana ko Ratu Nailatikau, ka vakasavi ira sara na neimami qase.
“Ia, me vaka ni ra yavusa dausoko ka ra kai wai dina, e a mani rawarawa na nodra dui soko ki na veiyanuyanu tale e so ka ra la’ki vakaitikotiko kina.
Na kedra iwase levu taudua era a qai la’ki vakaitikotiko ena yanuyanu ko Lakeba ka ra vakatoka na nodra koro me yacana ko Levuka.
“Ni ra sa vakasavi oti na neimami qase, ka so esa vo toka ga eke, era a qai vosa ni yalayala ni ra na vakarorogo tiko ga ko ira kei na nodra kawa vua na turaga na Vunivalu e Bau.
Sa talei dina vei Jale na italanoa nei Daulakeba, ka sa vakatudaliga vinaka toka ga ni rau veitalanoa tiko e na nodrau icili.
A kaya tale ko Daulakeba. “Io, e vaka tu ko ya na kedra itukutuku makawa na neimami qase. Ia na noda soko mai oqo mai Nairai, keimami mai bulia tiko kina na Vunivalu e Bau ki na itutu vaka Tui Levuka, a ya ko Levuka ga ka ra yavusa makawa ni vanuyanu oqo.
“Na marama watina na Vunivalu e vakatokai me Radi ni Levuka. Ia na Vunivalu edaidai e yacana ko Ratu Naulivou, o koya keimami na bulia me Tui Levuka. O keimami ga na kai Levuka ka keimami sa veituyaki tu edaidai keimami na buli koya. Ia ko Ratu Naulivou oqo e rau veitamani lailai kei Ratu Nailatikau, o koya ka a vakasavi ira na neimami qase.
Sa duatani dina na qoroqoro kei na kurabui nei Jale, e na kena vakamuri deivaki tiko na vosa ni yalayala makawa vei ira na i taukei ni yanuyanu oqo. E dina ni ra a sa vakasavi tani, ia era sa yalo dina tiko ga vei ira na turaga ka ra a veivakasavi.
Sa dua na itovo vakavanua matalia ka duatani sara, a kaya lo toka ko Jale Seveti.
E lauti koya tale tiko ga na malumu kei na vakarokoroko ni domo i Daulakeba, ka ni sega sara ni rogoci kina e dua na i vakatakilakila ni rarawa se na cudru me baleti ira na nona qase, e na nodra a vakalolomataki mai vua na Turaga ni Bau ko ya kei ira na nona kawa e muri. E rogo ga mai vei Daulakeba na vosa vinaka ka vaka me cibitaka tale tiko na nona qaqa na turaga ni Bau ko ya vei ira na nona ca. E a la’ki vakabibitaka talega ko Daulakeba ni sa dua na i naki levu nei Ratu Naulivou, na Vunivalu ko ya, me yavalati Bau ka vueta cake me dua na matanitu levu cake ka kaukauwa.
E kea sara ga sa takali vakasauri kina mai vei Jale Seveti na loma bibi ka a kauta voli mai Nairai, ka sa vuka lesu tale na nona vakasama vei ira na nona qase makawa mai, Suiteni, ko ira na Vaikigi, ni ra a dau rogo e na vala kei na kaba vanua mai Iurope raraba.
Ni sa mai rogoca oqo na nona gagadre na turaga ni Bau ko ya me yavalata ka bulia cake na nona matanitu me levu ka kaukauwa, sa raica rawa sara kina ko Jale ni sa na mai vakavatukanataki e na yanuyanu.
Oqo na nona tadra makawa a ya me vakaraitaki koya ni kawa ni yavusa qaqa mai nodratou.
Sa vakanuinui lo toka ko Jale Seveti ni na yaco mai na gauna me rau sota ka veivosaki sara kina kei na turaga levu ni Bau era sa vakarau bulia oqo na kai Levuka mai Nairai kei na veiyanuyanu tale e so.
E na qai kuri tale yani.
