Oqo na i kuri ni talanoa ni kena butuki na vanua tabu o Isireli kei na veivanua eda dau wilika tu ga ena i Vola Tabu.
Oqo na i kalima ni wasewase ni talanoa nei Talatala Iliesa Naivalu ena kena laki sikovi na matanitu qaqa ko Isireli.
Ni wiliwili sara yani.
Na Vunau mai na Ulunivanua
Ni biu mai ko Nasareci, ena mataka ni Moniti nai ka 17 ni Seviteba, keimami a gole lesu tale ki na bati ni drano mai Kaleli.
E toka e na dua na delana lailai, na vanua a dabe kina na Turaga ka solia nai Vunau mai na Ulunivanua ka vola koto o Maciu e na wase 5, 6 kei na wase 7 ni nona ivola.
Na delana oqo sa vakatokai ena gauna oqo me Ulunivanua ni Veivakalougatataki (Mount of Beatitudes), e toka ena Ra ni Vualiku ni baravi kei Kaleli ena kedrau tadrua o Kapenaumi kei Kenisareti.
E sega ni ulunivanua levu ka ni 509 na fiti ga na kena cere mai na dela ni drano o Kaleli, ia e 190 na fiti kena lutu ena ruku ni dela ni waitui (below sea level).
Eda tu mai delana ka da sarava sobu na loma ni drano levu ko Kaleli.
Na delana oya e vakavolivolita na veimataqali senikau rairai vinaka, e bau tu kina e so na senikau e Viti me vaka na senitoa, na bua, na sekoula kei na dua na vunidilo.
Ni da taubale yani ena ruku ni veikau lelevu kei na loga ni veisenikau, e vesuki keda na tabu kei na rikoti (holy) ni vanua, e sega na veivosaki e cake, ka da torova yani na valenisoro ena yalo e lokomi.
Ia ni da sa qai la’ki curu ka yaco sara yani ki loma e na vanua e nanumi ni a dabe toka kina na Turaga ena nona vunau, eda raica ni sa vakabai toka, eda toso vakamalua ka dabe ena vagagalu ni da vakasama vakayalo ena bibi ni Vunau, io na Vosa tabu ni Kalou ka lutu mai na gusu ni Turaga ena tiki ni vanua sara ga oya.
Oqo na ivunau balavu duadua nei Jisu e volai e na Kosipeli ka viria kina na Turaga na yavu ni bula Vakarisito uasivi duadua me ra muria ka bulataka ko ira kece era vakabauti Koya.
E titobu na kena yavu vakayalo (vakacioloji) ka uqeti ira kina na vakarorogo kei keda kece eda qai vakabauta e muri, me da sasagataka na draki ni bula ni yalododonu kei na yalosavasava.
E okati kina na vosa ni veivakalougatataki (beautitudes), na veivakauqeti me da yacova na taucoko ni bula dodonu vakayalo; “O koya mo dou qai vinaka sara me vaka sa vinaka sara na Tamamudou sa tiko mai lomalagi,” na Masu ni Turaga ena Maciu 6:9-13, na kena dodonu meda cakava vei ira na tani nai tovo eda vinakata mera cakava vei keda, na matamata ki na bula kei na kena ki na rusa ka vakakina na yavu e rua (nuku kei na vatu) ni da muria se sega ni muria nai vakaro oya ni Turaga.
Oqo nai yaloyalo e tavaki keda mai ena dela ni katuba ni valenisoro ni da vakarau curu ki na tikina vakatabui ka kauta vakavoleka mai vei keda nai rairai ni gauna kei na draki ni bula a dau vunau kina naTuraga vei ira e udolu vakaudolu era lako mai na veikoro e Kaleli kei Jutia.
E vakavolivolita na vanua oqo na loga ni moli, na apolo, na vaini kei na jaina ka da sega ni raica rawa na kedra iyalayala.
E vanua talasiga wale ka veivatu, ka veivakurabuitaki dina na bulabula vinaka ni veika e teivaki kina.
Ia ni da tu vakayawa yani, eda raica na roka qele ni vanua kei na kena drokadroka vinaka tu na delana ka a solia kina ko Jisu nai Vunau mai na Ulunivanua.
E ivakabulabula tu ni vanua oya na Vosa ni Kalou ka a lutu kina.
E sa dabe tiko kina e na gauna oqo e dua na valenisoro levu ka ra tu wavolita na idabedabe vatu e na ruku ni veikau lelevu ka salavi keda vinaka mai na mudre ni cagi e cabe mai na bati ni drano o Kaleli kei na kena e siro mai loma ni vanua vaka ki Golan.
Sa vanua vinaka dina ni wili Vola Tabu, masumasu kei na vakanananu vakayalo.
Kapenaumi
E rauta ga ni tini na miniti neimami biuta na Ulunivanua ni Veivakalougatataki me keimami yaco ki Kapenaumi.
E veitavaki sara tu ga mai matamata nai yatuvosa: “Kapenaumi, na tauni nei Jisu.”
Dina ni koro nei Jisu o Nasareci ena Vualiku kei Kaleli, ia sa dau lasa vakalevu e Kapenaumi na Turasga ka ni ratou a cavutu mai kina o iratou na veitacini o Pita kei Adriu ka vakakina o Joni kei Jemesa, o rau na luvei Sepete.
Eda liaca na yawa ni vanua e sirova sobu mai na Turaga mai Nasareci na nona koro ena veidelana ena Vualiku me yaco mai ki na baravi kei Kaleli, na vanua ka a vakayacora kina na iwiliwili levu duadua ni nona cakacaka ni veivakabulai.
E levu na nona cakacaka mana e vakayacori e Kapenaumi, ka a dua na tauni levu e na gauna oya, ni vanua ni veivoli, vanua ni teitei kei na bisinisitaki ni ika ni Kaleli.
Ena gauna oqo sa toki na koro vou ki na dua na delana rauta ni 100 na mita na kena yawa mai na koro makawa.
Ni da curuma yani na koro makawa o Kapenaumi, eda vakadrukai e nai taratara ni vale e na gauna a bula donumaka o Jisu, era sega ni vale lelevu sara ka toka vata kina na tikina era moce kina na vuvale kei na nodra tikina na manumanu.
E levu na vale e na gauna oya era vatu kaukauwa na kedra lalaga, ia e buli ena soso na delavuvu ni vale ka sa ikoya na vuna e a rawarawa kina vei iratou na weka ni tamata paralase me ratou cecega na delavuvu ka vakasiroya mai kina na tamata tauvimate (Marika 2:1-5)
Ia ni da sa yaco ki loma ni koro, eda raica na kena maroroi vinaka tu na ituvaki ni koro vakabai ena kena yatuni vakavinaka na veivale ka buli ena vatu dina.
Oqo na yavu ni vale nei Saimoni Pita ka sa tara toka e delana e dua na valenisoro levu.
Biu o Kapenaumi ka keimami sa qai toso ki na tiki ni vanua a vakani ira kina na udolu vakaudolu ko Jisu ena lima nai buli madra kei na rua na ika.
Na vanua oqo e sirova mai na veidelana ka mai siro sara e matasawa.
Ni da tu e keya, eda raitayaloyalotaka na lima na udolu na tagane, lima na udolu na yalewa kei na rua na udolu na gone.
Aya ni da raica na veisoqoni vakalotu kece, e dau levu ga na marama kei na gone.
Wacava na irairai ni vanua oya ni ra sa dabe sobu na 12 na udolu na lewenivanua mera ciqoma na kakana vakarautaki mai lomalagi ena yakavi ni siga oya? Era kana ka vo tale e 12 na isu kakana. Veivakurabuitaki!
Vakatasosoko ena drano ko Kaleli
E dua vei ira na gauna namaki duadua vei keda na lai talevi Isireli sa ikoya meda vakatasosoko e na loma ni drano se Wasawasa ko Kaleli.
Ena yaga me’u vakamatatataka taumada ni Wasawasa o Kaleli, e sega ni waitui, ia e waidroka.
E karakarawa na kenai rairai me vaka na wasawasa.
E tolu na waqa era veiusa tiko ka vagaunataki na tiko e loma ni wasawasa me veitaudonui kei na nodra kele yani na veimatailakolako mai na veiyasai vuravura ka ra sasaga talega yani me ra lai sokota na wasawasa rogo oya.
Ni keimami sa vodo taucoko na matailawalawa ka gole yani e Viti, sa veikidavaki mai na sere ni matanitu ko Viti kei na kena vakarewa cake na drotini ni noda vanua.
E luluvu na yaloda ka tarai keda vakabibi ni mai voqa tu na sere kei na vakarewa ni kuila e na dua na vanua ka vakaibalebale vakalevu vei keda na lewe ni Lotu Vakarisito e Viti.
Ni da soko tiko e da sa qai rai volita na vanua, na koro levu o Taiperia mai na dua na yasana, tarava mai o Makitala na koro nei Meri na yalewa ni Makitala, tarava yani na vanua a vakani ira kina na vica na udolu ko Jisu, tarava na ulunivanua ka a vunau kina na Turaga ka toka yani ki ra na koro o Kapenaumi.
Ni da biuta vakayawa na matada ki na dakui Kapenaumi, e davo koto kina na veidelana lelevu talasiga, ka toka mai muri o Golan, na vanua era yadrava noda cauravou ka kabu yawa tu mai dakuna na ulunivanua ko Erimoni, na ulunivanua e lutu tiko kina na waicevata ena siga kei na bogi.
E drodro sobu me lai sota kei na vica na so ni wai lalai me ratou bulia cake na Uciwai na Joritani, drodro sobu me lai tawani kina na Drano levu ko Kaleli, ka drodro vakayawa me lai tini toka ena Waitui Mate.
Ni toso tiko neimami sarasara, toso vata na lagalagasere Vakosipeli, ka sa vulici talega e loma ni waqa e dua na sere kei na meke Vaka-Iperiu.
Sa bula na sere kei na nodra meketaka na matailawalawa e gole yani e Viti.
Sa ka levu na reki vakayalo kei na marau ni da sa mai vulica sara ga e logana na sere kei na meke ni vanua o Isireli.
E dua vei iratou na waqa eratou veikau tiko ka rawa ni vakavodoka e 30 ki na 40 na pasidia.
E drokadroka toka mai delana mai muri, na ulunivanua ka a vunau kina ko Jisu ka kabu yawa tu mai dakuna na veidelana mai Golan, na vanua era yadrava na noda sotia.
Ni keimami sobu mai waqa, keimami sa qai gole ki na yasa ni baravi ka a rairai kina o Jisu vei iratou na tisaipeli ena gauna eratou sa lesu tale kina ki na nodratou cakacaka makawa vaka-gonedau.
Aya ni oti Nona Tucake Tale mai na mate.
Eratou a rai yani ki vanua, sa waqa toka mai na buka ka sa tavu tiko na ika.
A sureti iratou o Jisu me ratou lai katalau, oti a qai tarogi Saimoni Pita vakatolu: “Ko sa lomani au vakalevu ka vakalailai ko iratou oqo se segai?”
A vakalesui tale kina o Pita ki nai tavi vakagonedau ni tamata.
Ena baravi talega oya au a liutaki ira kina na matailawalawa yani e Viti ena dua nai vakayakavi ni Turaga ka rui titobu vakaoti kenai balebale ni keimami vakaveiwekanitaka vata na veisureti ni katalau a cakava ko Jisu vei iratou nona tisaipeli.
Keimami sa qai ciciva tale e 20 na miniti me keimami lai vakasigalevu e na valenikana ka dau vakarautaka na madrai kei na ika kei Pita (Peter’s Bread, Peter’s Fish), na maleya vakaitamera, ka tavuteke, me lako vata kei na pateta caquru, salavata kei na kena veimataqali isaluwaki.
Ni keimami tadu lesu ki na neimami icili, keimami sega tale ni qai veitosoyaki ni keimami sa veitau moce.
Io sa rauti keimami vinaka sara ga o Kaleli!
Ena macawa mai oqo eda sa na gole kina ki na ulunivanua o Kameli, ulunivanua ko Mekoki kei na Uciwai na Joritani.
