Oqo na kena italanoa na kai Vavalagi ni Suiteni ni ko Jale Seveti (Charles mai voca ena Savage) ka yacana dodonu vaka-Suiteni ko Kalle Svenson, ka a mai voca ena cakau mai Nairai ena waqa levu ni Mereke na llaisa ena itekivu ni senitiuri sa oti.
A vodo kina mai Toga ka vulica mai kea na vosa vaka-Viti mai rau na mataisau ni Kabara ka ratou a sota mai Toga.
E na nona tiko mai Nairai, e a vakaliuci Seveti e dua na turaga mai kea, ko Tui Lawaki, ni kila tiko na vosa vaka-Viti mai vei ira na vo ni kaimua, e rau a sota e kea kei ira na turaga ni Yavusa ko Levuka, na itaukei makawa kei Bau, ka ra a lako tiko mai Lakeba kei Koro me’ra la’ki bulia na nodra turaga makawa, na Vunivalu mai Bau, me Tui Levuka.
E na nona taleitaki ira tiko vakalevu na kai Viti, sa mani lomai Jale Seveti, kei na kuka kai Jaina ko Lui, me tomani ira na turaga oqo, ka nodra i liuliu tiko ko Daulakeba mai Lakeba, me ra lako ki Bau.
Ea namaka vakalevu ko Jale me rau sota kei na Vunivalu; ia, e mani yaco na gagadre oqori ni sa oti na soqo ni veibuli ka vakatarogi Jale ko Ratu Naulivou Radomodomo na Vunivalu e na veika e baleta na dakai.
Ni sa vakatura ko Jale ni rawa ni kune na dakai e na veiwaqa voca, ka kaya ‘ko Daulakeba ni tiko dina mai Lau e dua na waqa vaka oqori, sa qai talai rau na Vunivalu me rau lako sara kina ka la’ki kau dakai mai na voca ko ya. E rau a soko sara ki Lau ena draki vinaka ka cagi donu.
E rau yaco ki Oneata ka lako taudua ki na waqa voca ko Jale ka yauta mai na dakai e rawata, na gasau kei na korakora. Oti era sa qai soko lesu ki Bau.
A qai la’ki vakatovolea mai Bau na nona dakai oqori ko Jale Seveti, ka sa gu vakalevu na Vunivalu me la’ki kabata e dua na koro ni Matanitu e rua ko Verata kei Rewa. Sa mani digitaki me la’ki kabati ko Nakelo. Ni wiliwili sara yani: Ni ra sa digitaki Nakelo na turaga ni Bau, e a via kila sara ko Jale Seveti na vu ni nodra lomavata kece me kabai ko Nakelo e na i yaragi vou oqo.
A qai vakamacalataka ko Ratu Naulivou ni rui ka bibi vei Bau na i kotokoto kei Nakelo e na loma ni bucabuca levu ko Rewa kei Bau, na loma ni Tebara.
E tiko saraga e na tiki ni vanua ka na yaga vakaivalu vei rau na Matanitu oqo, a ya e na kedrau i yalayala. E sa vakayabaki oqo na nona vakatabuya tiko ko Nakelo me ra soko sivita na nona veikoro na waqa kece ni Bau e na nodra dau la’ki via veisiko ki na veikoro tale eso mai Rewa se ki Suva sara.
Era sega ni cakava rawa kina e dua na ka na turaga ni Bau, ka ra sa muria ga na i vakaro koya ka ra mani soko vakabalavu e baravi, se e dakunituba sara, me wavoki mai Kaba ka lako sara yani ki na veivanua era via veisiko kina.
O koya gona era mani bosea tiko kina ni kevaka era vakamalumalumutaki Nakelo rawa, sa na rawa ni dola vei ira na waqa ni Bau na sala ni veilakoyaki e na veiuciwai e na loma ni Tebara me yaco ki yasana kadua.
Ai karua ni vuna levu era via kabai Nakelo taumada kina, ni ko Nakelo na bai ni Matanitu ko Rewa e na kena i yalayala vei Bau. Ke ra sa qaqa eke na i Valu ni Bau, sa na dua na i rogo levu ka bibi sara, ni sa na buku rawa kina na druadrua ka bola na mua vua na nodra meca makawa, ko Rewa.
Ke sa na tadola gona na veisokoyaki e na veiuciwai oqo, sa na ka rawarawa na nodra vakamalumalumutaki na veikoro lalai tale eso, ni sa bale taumada na bai kaukauwa, ko Nakelo.
E a vakarogoca tiko ko Jale na tasoro ni veivosaki ni ra sa bosea na Sau kei Bau na kaba vanua o ya. Ni ra sa tinia, sa qai vakataroga ko Jale e vica tale na ka ni bera ni qai vakatura yani na veika e nanuma tiko.
Ea via kila sara vakavinaka na tiki ni vanua e tiko kina na koro ko Nakelo: ia, ni sa dusimaki vua e na dua na kena droini e na nuku e tuba.
Sa qai tuvana ko koya na i lakolako ni nodra kaba vanua, kei na kena vakayagataki na dakai. E a vakatudaliga sara toka vakavinaka na Vunivalu kei ira na Sau kei Bau, ka sorova ko Jale na vakamacala. Na nodra vakavinakavinaka ni veivakadonui me baleta na veika e vakatura yani, e a raica votu kina ko Jale Seveti na levu
ni nodru dokai koya ka rokovi koya talega.
Sa qai toro cake sara na vakacerecerei e na kedra maliwa. Sa mani kena lewa mera la’ki kabai Nakelo e na mataka cake, oya kevaka era sa vakadonuya vaka kina na Vunivalu, ia me kerei sara e na tiki ni gauna ga koya na bete me vakacurutaka na i (ukutuku ni kaba vanua, se cava era kaya mai na kalouvu.
Ia, ni sa vakayacora na nona i tavi e na kena i cakacaka vereverea kece ka sa bau dede toka ka qai yacovi koya na i tutu ni vakacuru me veitaratara kina kei na kalou ni i valu ni sa curumi koya tu vakavinaka e na loma ni burekalou.
Ni sa curu oti sa qai kacivaka mai ni ra sa vakadonuya na vu, me bola na mua ki Nakelo. Na bete oqo e a dikeva matua toka vakamatailalai na veika e sa yaco tiko kei na kena veivosaki taucoko) sara ka sa vakasamataka sara toka vakavinaka na kena bibi kei na kena mana ni bera ni kacivi ira na vu me ra vosa mai.
Ke a dua tale beka na tagi i valu me sega kina na dakai ni Vavalagi, ke na rawa ni vakacurutaka ko koya me ra kua ni vakadonuya na kalouvu: ia ni sa na sevutaki oqo na i yaragi vou ka rerevaki me vaka e sa raica oti na bete oqo vata kei ira na qaqa ni Bau.
E kila na bete ni ra sa na vakadonuya dina ga na kalou me bola na mua.
E vakasamataka tale toka ga na bete qaseqase oya ni kevaka era mani qaqa sa na nona ko koya na lagilagi baleta ni a vakauqeti ira na vu me ra vakadonuya na i valu.
Ni sa macala na lomadra na kalouvu, era sa tagi i valu sara na qaqa ni Bau talai na i tukutuku vei ira na bati, ka ra tabili mai me vakayacori na vakacibi i valu kei na bole kei na vakarautaki ni veiyaya vovou ka sa lewa oti tu ko Jale Seveti me na vakayagataki ena ivalu mai Nakelo. Era a digitaki vakavinaka ko ira me ra lako, ka ra tekivu qumu sara e na rua na roka na damudamu kei na loaloa.
O ira na gonedau ni Lasakau era na sokotaki ira na mataivalu. Era oga ko ira oqori e na vakarautaki ni i yaya ni waqa kei na soko. Era a tali ba bitu tale ga me vakabiri e na baba ni waqa yadua, me kedra bai na tamata i valu vei ira na batikadi ka ra na rawa ni veisikiti mai na bati ni uciwai.
Ni tekivu kida ga na mataka, sa vakavodo ka vakarewa na i Valu ni Bau mai na veimatasawa kei Bau. Ni sivi ga na cakau voleka era sa mua cake e na bati ni veitiri ka vakamuria cake tiko me yaco ki na gusu ni wai ko Navuloa.
Ena ruru ni cagi, era a karavaki tiko yani na waqa kece; ia e sa kabukabu koto na gusu ni wai ka ra qai vakarewa tale ni sa bula mai vakalailai na cagi. E vakanomodi sara na ilakolako ia, ni ra sa curu cake sara yani. Sa qai vakaraitaki raraba na i naki dina ni i lakolako vakaivalu ka sa qiri tiko na lali ni i valu e na i matai ni waqa. E lako vata ga oqori kei na nodra kaikaila kei na kaci ni bolebole me rogoci raraba. Me vaka ga na kena i valavala dina e dau kacivaki na bole vaka oqo vei ira na i taukei ni vanua e vakarau kabai na nodra koro me ra vakarau tiko mai. E dau caka tiko na veibolebolei oqori e na dua na gauna balavu, ni bera na veitaratara. Ni sa rogo yani vei ira na turaga ni Nakelo na kaci ni bolebole oqo.
Sa macala deivaki ni dua ga e na cakava a ya na i Valu ni Bau. Era a biuta na nodra i teitei ka ra cici ki na koro me tawani na bai ni i valu ka keli wavokita tu na koro, qiri na lali ni vakacibi i valu kei na ciqomi ni bole ka ra namaki na meca.
Ni ra yaco yani na i Valu ni Bau, sa qai kaukauwa sara na veibolebolei ni ra sa dui kacivaka mai na veimataqali ni bolebole kei na kena i ru kece ga. E na veigauna kece ga e liu, e a sega mada ni bau basuki vakadua na bai ni i valu nei Nakelo. Era a sa mai tovolea oti e liu e levu na i Valu Batikadi ni Bau ia era a moku toka ga ka ra talabusese tale yani e na taudaku ni bai oqori.
Na bete mai Nakelo e sa bunoca na nona cakacaka e na Burekalou. E a tukutuku sara vei iratou na Turaga ka kaya ni rui votivoti wale ga vei ira na kalou ni i valu kei Rewa na nodra mai via kaba vanua tiko vaka oqo na mataivalu na Matanitu lailai ka malumalumu ko Bau.
A kena i rairai sara tale ga vei ira na qaqa ni Nakelo, ni ra rai toka mai na loma ni nodra bai, ni vaka era lomalomarua se rere na kai Bau me ra kabata na nodra bai na kai Nakelo. Era kailavaka tiko ga mai na veimataqali vosa ni bolebole, me vaka na i valu makawa vaka-Viti. Ia e dua na wase ni Valu ni Bau era sa tekivu viria cake e dua na vatavata cecere ka koto vakayawa mai na i matai ni bai ni i valu e sau.
E dina ni sa qai kaukauwa sara na bole mai na bai ni koro, ia era sa oga ga vakalevu na qaqa ni Bau e na viri vatavata ka taba vica vata na kena cecere. O ira na vo ni kai Bau mai waqa era sa sorova tiko ga na kaci ni bolebole me ra veivakawelei tiko kina e na gauna ni viri vatavata. O ira tale ga na kai Nakelo era sa kurabuitaka dina tiko na mataqali vatavata ka viri tiko oqo, ni sega ni dau caka e na veigauna ni vala e liu.
Ni sa oti na vatavata, e sega sara ni dua e kila na kena i naki, ia era raica na i taukei ni koro ni ra maqusa wavokita tiko na qaqa ni Bau e dua na tamata vulavula ulu damu. Oqo e sega ni ka ni kurabuitaki ka ni levu na kai Viti era rea, ia na drau ni uludra ga e sega ni damu kata me vaka na na tamata oqo.
E na vuku ni roka ni kulidra na rea a dau vakacurumi vei ira na bete ra lewe ni nodra Mataqali ka ra bete tale ga.
Era mani nanuma gona kina e ke na qaqa ni Nakelo ni sa vakarautaka tiko a na bete rea oya e dua na cakacaka mana vou me na taurivaki kina na vatavata ia e sa kaba cake sara na tamata vulavula ko ya ki na dela ni vatavata sara e cake ka ra qai vakadewataka cake vua ko ira na qaqa ni Bau e tolu na i wau lila balavu.
E a biuta koto e ra ko koya e rua na i wau oqori ka qai navuca yani vei ira na qaqa ni Nakelo na kena i katolu me vaka e dulaka tiko yani ki loma ni koro na muana momoto.
Sa bau yawa vinaka koto na vatavata nei Jale ki na bai ni i valu ni koro. Na tamata kaukauwa ka i cegu levu taudua e na sega ni cokataka rawa na nona moto me yaco ki na bai ni i valu oya.
Sa i koya, ni sa dodoka tiko yani ko Jale Seveti na nona i wau balavu, era a qai tabalaka na dredre kei na kaikaila ni veiwali na qaqa ni Nakelo. Ia, ni sa vana ko Jale ka cabolo e na dua na vakuru vakadomobula na nona dakai, era a kidacala kece, ka kacivaka cake sara na bete ni Nakelo, “A kuru siga!”:
E vaka dina na kuru siga na domo ni dakai oya vei ira kece. E sega ni ka vou na kuru siga, se kuru maca me cabolo na kurukuru mai lomalagi ka sega na kena uca. E vaka tale ga kina na ka e cabolo oqo. Ni vana oti vakadua ko Jale, era Taica na tatibi ni yameyame kei na kubou levu ka kuvuraki mai na gusu ni nona dakai.
O ira ka ra toka sara e liu e na i matai ni bai ni valu era a qai tabalaka na kaikaila ni veiwali, ka ra kaya ni sa dua na mataqali cakacaka ni vakacuru vou era cakava na kai Bau.
Era a kailavaka sara mai. “Ni toso mai vakavoleka mo ni mai tovolea na vala dina. Na mataqali i yaragi kuru siga vakacava oqori?
Ia era sega ni kila ni sa lau mai dakudra na gasau nei Jale ka sa tubu ni qolou ni kidroa, kurabui kei na domobula.
E a rogo tale ga na tagi lagalaga:
“Sa mate! Sa mate!”
Era qai rai ki muri ka ra raica e dua na yalewa ni sa obata tiko na yago ni dua na qaqa ni Nakelo ka ukucavu tu e na nona i sulu ni i valu taucoko, ni sa qiqi tu e loma ni rara.
Ko ira na tu voleka era a cici yani ka la’ki raici koya. Ea dua dina na kawa vakaturaga, ka sa davo vakatadraicake koto. E vaka me sa tolu sara tu ga na yaloka ni matana, a ya na yaloka matana dina e rua kei na dua tale na qara e na qaqa ni yadrena ka sa dave tiko mai kina na dra. Sa mate sara tu ga vakadua ko koya. Na kesuna tale ga e sa qara tu, ka drodro tiko mai kina na dra. Na cauravou ka raica tu na ka oya e luvena dina na Turaga oya. Sa duatani na nona kurabui ka ni sega tale ni veibataki ka ni sa mate saraga vakadua ko tamana, ia e mate vakacava?
E sega sara ni dua e vakabauta se me kilakasamitaka rawa mada ga ni a vakavuna na rea ulu damu mai na dela ni vatavata na ka vakadomobula sa yaco tu oqo.
