Esa koto oqo e ra eso na veivosa vaka-Viti makawa ka ra se vakayagataka na noda qase ena yabaki 1800 sa oti ka vaka me da sa sega tu ni vakayagataka nikua ka rawa ni da vulica me na vukei keda ena noda vakakilakataki ena noda vosa dina ka sega ni vosa ni varada.
E levu na vosa eda sa taurivaka tu se vosataka tu ena gauna qo e vosa ni varada se vosa susugi mai na vosa vulagi eso ena noda vanua ka sa mai vakayagataki tudei tu me vaka saraga e noda vosa dina ia e sega. Ena kena irairai eso na vanua e Viti esa vakayagataka tiko eso na veivosa vaka oqo.
Na veivosa oqo a qai mai tabaka ko David Hazlewood na daukaulotu ka qai mai tuvana vakamatau ko James Calvert na daukaulotu ni Lotu Wesele ka qai tabaki ena 27 ni Jiulai 1850 mai Nadi.
Ni wiliwili sara yani:
- Bilivoka — Na ilakolako ni qoli vakamataka lailai ni se di na mati.
- Cabarakuraku — lako vakatotolo ka sega ni rogoca vinaka na ka e tukuni vei iko.
- Cavika — ni da lako ki qoli ka da lesu lala mai.
- Cavui sani — na nomu kauta na waqa ka sega tu ni kerea vei kena itaukei.
- Cecewa — kana ka sega ni vakaicoi.
- Dabadabani — veitaqataqavi cake se veibikabikai e dua na ka e bini me vaka na ilavo noti; daba noti.
- Dawaca — na kakana e sega ni saqa vinaka se sega ni buta vinaka.
- Demo — na qoli vakabogi ka sega ni vakayagataki kina na cina.
- Kosodola — na teve se kana i bure ni dua na gonetagane.
- Qarikau — tamata levu.
Ena qai tomani tale yani.
