Update: 10:57AM NA i lakolako ni tawa vanua era a valata mai na neitou qase e na yanuyanu o Tuvuca, e na Tikina o Vanuabalavu, e na yasana o Lau, e tolu na i cabecabe era a cabe mai kina.
Na i matai ni cabecabe era gole sara mai Nakauvadra, era lako vaka ki Tailevu, era gole vaka ki Nadroga ni bera ni ra qai gole sara mai ki Moala, ni bera ni ra qai biuta sara vaka ki Vanuavatu, Mago, Tuvuca, ka ra cabe sara ki ulunivanua.
Na gauna era sa tiko kina ki na ulunivanua era sa vakatoka me yaca ni nodra i matai ni koro ko Koroivuro, oti oya era toki tale e na i karua ni koro ka vakayacana me ko Uluyatavu, oti oya era sa qai toki e na i katolu ni koro ka ra vakayacana me Ratasa, na i ka va ni koro e ra vakatoka me ko Korocagina.
E vakadeitaka tiko mai na i tukutuku oqori ki na Na i Lalakai na nodratou Ramasi na Tui Tuvuca ko Emosi Jikowale mai na nona loma ni koro e na macawa sa oti.
E kaya o Jikowale ni gauna era sa tiko kina e Korocagina, era sa qai cabe yani na i karua ni i lakolako ka ra gole mai Kabara ka ratou mai sema vata kei ira na sa tiko rawa mai kina.
Kuria na turaga yabaki 74 oqo ni gauna e ra sa mai tiko kina e na Sikasika Range, ra sa qai mai irova sobu toka kina na koro ka ra sa tawana tiko e na gauna nikua.
E kaya o Jikowale ni vanua ka sa tiko kina na koro e na gauna e daidai, era a dau tatakoso tiko mai kina na yavusa Toga ka ra dau lako vaka ki Lakeba kei na vei yanuyanu e Lau.
�Na gauna era sa qai mai vakadikeva vinaka kina na koro na neitou qase, era sa qai raica ni dua na tobu wai e drodro tiko mai e na loma ni veivatu, ka sa bau batabata dina e volekata tiko, ka a dau silima tiko ko wati Maafu ka sa vakayacani kina na tobu wai oya me ko Jinowa.
�Nodra raica ga na neitou qase na wai oya, era sa lomavata sara ga me ra toki voleka mai kina, ka ra sa qai mai vakayacana na neitou koro me yacana ko Navuti me yacova tiko na gauna e nikua,� e kaya.
Tomana e na nodra sa mai tiko e loma ni koro, sa qai lasika mai na i katolu ni cabecabe ka ra a tekivu lako talega mai Nakauvadra, ratou gole vaka ki na yanuyanu turaga mai Bau, ratou lako ki Lomaloma, Vanuabalavu ka ratou gole sara vaka ki Tuvuca.
E kaya o Jikowale ni i katolu ni lakolako e vakamacalataka tiko oya, e a cabe mai kina na nodratou qase.
Kuria ni gauna era sa mai tiko kina e Navuti, ra sa qai lomavata me ra sa bulia e dua na nodra yavusa ka vakayacana me ko Sokenivatu.
Tomana e na nona kaya ni ko Sokenivatu e a yacana ga e dua na tamata ka rau veitacini kei Seruqolavatu ka a gole ki Kabara, ka lesu tale ki Tuvuca ko Sokenivatu.
E kaya o Jikowale ni a qai lesu tale mai ki Tuvuca ko Seruqalovatu e na gauna e kila kina ni sa vakatawani Tuvuca tiko na tuakana o Sokenivatu.
�Na gauna era sa mai tiko kina ki Tuvuca e ratou sa qai mai bulia kina e tolu na mataqali.
�Mataqali Turaga e yacana na Tabukena, kena i karua ni mataqali na mataqali Bete ka vakatokai me ko Vuniuto, ka kena i katolu na mataqali Matanivanua ka vakatokai me ko Rara,� e kaya.
Kuria ni vanua o Tuvuca e qali ki na vanua vaka Vatulawa, Cakaudrove ni se bera ni qai vidai mai e na tikina o Vanuabalavu ka sa qali tiko kina ki Lau e na gauna oqo.
E kaya o Jikowale ni i talanoa e ratou a solia mai na turaga mai Lalagavesi ni ko Tuvuca e a qali taumada tu ki Cakaudrove, ia, e sa tagutuvi toka e na gauna oqo, ka ni ratou sa wili ki na yasana o Lau.
Tomana e na nona kaya ni tukutuku e ratou a solia na nona matua ni Lotu e sa qai cabeta na nodratou matavura e na siga Tusiti na i ka 12 ni siga ni vula ko Me e na yabaki 1841.
�Ratou a cabe mai na kau lotu, ka ra mai dadavo tu ga e matasawa, ka gole sara e dua na mata me la�ki kacivi Tui Tuvuca mai ka ni gauna e cabe mai kina na lotu era se tawana tiko na i ka va ni koro mai delana.
�Na gauna era sa gole sobu mai kina na lewe ni koro era qai kada cake ki loma ni lekutu, ra sa qai la�ki vakairoiro tiko mai ni ra qai boka vakadua na yago vulavula.
�Na vuna ni nodra a biubiu mai na veivanua era dui cavutu mai kina na i lakolako e tolu me vaka ka�u sa vakamacalataka taumada, era sega vakadua ni bau raica e dua na yago vulavula,� e kaya.
Tomana ni sa cabe yani o ya na lotu e sa qai wili me kena i kava ni cabecabe ka ni ra sa qai vakararamataki na lewe ni koro me oti kina na butobuto.
E kaya o Jikowale ni a vola i tukutuku taka e dua vei ira na i Talatala yago vulavula ka gole vata yani kei ira na kau lotu ni dua na vanua rairai totoka ko Tuvuca, ia, na veivosaki vata kei na nodra turaga e dredre sara toka, ka ni ra se sega ni kila vakavinaka sara na lotu e na gauna koya.
Kuria ni ra qai lai sarava i kea na kai papalagi ni gauna ni kana era biuta na kedra kakana ki na dua na veleti draunikau, taqelei kina na kakana e dua na manumanu, ka ra se kauta voli mai Nakauvadra, ka ra qai mai vakamatea e na gauna e sa cabe yani kina na lotu.
�Ni oti ga na kana e ceburaki na nodra i yaya ni kana viritaki laivi.
�Na gauna e vakayacori tale kina e dua na kana, se baci vakayagataki tale na draunikau vou, ka viritaki laivi ni sa oti na kana.
�Sa qai vakamacalataka kina ko ira na kai papalagi ni oya e dua na i yaya ni kena e sega ni duka, se me kauta yani vei ira na lago,� e kaya.
E kaya o Jikowale ni gauna era sa lotu vinaka kina, era sa qai siro mai e na nodra koro ka ra sa tawana tiko e na gauna nikua, ka ra sa veilomani tiko vakalevu na tiko e nakoro, ka vakabibi na kena tauri na nona i tukutuku ni se bula tiko, ka vakadewataka sobu tiko vei ira na nona kawa me ra kila tiko na nodra suitu e na veisiga ni mataka.
