Ra tubu na marama

ESA tubu totolo sara tiko na levu ni bisinisi lalai era taukena na marama. Ni biu vakapasede, esa toso ena 2000 na pasede.
E tukuna na Minisita ni Marama, Sashi Kiran ni a toka na kedra iwiliwili ena 464 na bisinisi lalai ena 2020. Ena yabaki sa oti, sa sivia na 9000.
E a vakaraitaka na itukutuku talei oqo o Kiran ena soqo ni MSME ka vakayacori ena valenivolavola liu ni Fiji Revenue and Customs Service e Nasese, Suva ena Lotulevu na ika 24 ni Jiulai, 2025.
O Kiran, e sega walega ni qai mai kilai ena nona curu ki Palimedi ena 2022. E bau kilai vinaka toka na marama oqo ena cakacaka e qarava me baleta na keda kakana kei na kena vakarautaki me se tu kece na kena bulabula.
E kaya ni veivakauqeti sara na tubu vakaitamera esa laurai ena vica na yabaki sa oti.
Tukuna o Kiran ni ra sa tiko e 464 na bisinisi ka ra taukena duadua na marama. Ena 2021, esa lade kina 851, 1504 ena 2022, 2078 ena 2023, ka lai 9524 ena 2024.
Me yaco ena imatai ni Evereli ni yabaki oqo, esa volai tale e 2617 na bisinisi vou ni marama.
E kaya o Kiran ni tubu esa yaco tiko oqo e vakaraitaka na nodra yalodei kei na sasaga vakabisinisi na marama.
E kaya ni tukutuku e tiko vei ratou na FRCS e vakaraitaka ni:
m 28,570 era volai tiko ena itagede ni Micro Entrepreneur. Na nodra rawa-ka e yacova na $50,000 ena dua na yabaki;
m 3110 na marama ena itagede ni Small Entrepreneur ka tiko na nodra rawa-ka ena maliwa ni $50,000 kei na $300,000 ena dua na yabaki, kei na
m 357 na marama ka ra toka ena itagede ni Medium Entrepreneur ka tiko na nodra rawa-ka ena $300,00 kina $1.25 na milioni ena dua na yabaki.
E kaya o Kiran ni matanifika oqo e vakaraitaka na rabailevu ni nodra vakaitavi na marama ena buturara oqo. E vakaraitaka talega ni se rawa ni tubu tale na iwiliwili esa biu toka yani e cake.
E kaya o Kiran o ira na marama era matau sara na kena vakayagataki na veika e tu wavokiti ira. Era yalomatuataka na bula ni levu sara na matavuvale ka ra cau sara tikoga ena bula ni nodra itikotiko.
Na nodra vakaitavi e okati kina na nodra dau tuvatuva-ka me baleta na soqo e vuqa eda dau qarava. E tukuna ni oqo e tiki tu ni nodra bula ena veisiga. E kaya o Kiran ni nodra matai kei na nodra matau na marama e laurai votu ena gauna ni mate levu na Kovidi. Sosogo mai o vuravura ka yalani na veitosoyaki ena noda vanua, ia e bula toka na matavuvale ena nodra maqosa na marama.
E kaya o Kiran, ni levu na gauna ni o ira ga na marama era yalana tiko na nodra tubu. Ena matata ni nodra rai, era dau siqema rawa se i vei tale na vanua ese vo tiko ena veiqaravi. Ena nodra curu yani me ra botana se vakataucokotaka na veiqaravi, era dau lai kunea kina e dua na ivurevure ka rawa ni vinaka sara.
Era a tauri ivola talega ena soqo ena Lotulevu sa oti e 150 na itaukei ni bisinisi lalai se MSME. Era a tauri vola ni oti na nodra vuli eso me baleta na kena vakamuri na lawa ni ivakacavacava se tax compliance.