Esa koto oqo e ra na veika e cauraka mai ko Peni Tabua Tamanivalu na turaga ni Naloto ena koro ko Naveicovatu ena yasana o Tailevu, ni wiliwili sara yani.
Ena macawa sa oti e vakabibitaka tiko kina ko Peni Tabua na nodra yavutaki na luveda ena dua na loma ni yavusa se loma ni dua na koro vaka-Viti ka ni tavi kece ni qase ena nodra susugi cake ka vakakilakataki e dua na gone me yacova ni sa kilai yalona me tamata bula.
E kaya ni oqo e dua na itavi bibi dina ka ni ra tu na veitutu vakavanua ena noda loma ni yavusa era na cadra mai kina na kena veisosomitaki mera na tawani mai vei ira na gone era susugi cake oqo ena veigauna sa tu mai liu.
“Eda sega ni rawa ni da vakavulica e dua na gone mai na tutu vakaturaga ki na isususu ni dua na gonedau ni na veicalati vakalevu ka na vakavu leqa, se e dua na gone mai na vuvale vaka-bati me susu me la’ki sauturaga.
“Oya saraga na leqa e tara tu na noda vanua ena gauna qo ka ni ra sa laveti tu na vunivalu ki na veitutu vakaturaga ka ra sa vakatikitikitaki na turaga dina mai vua na Kalou ena nodra itutu ka ra a lumuti kina mai na ivakatekivu.”
E tukuna na turaga ni Naloto oqo ni oya e dua na leqa ka bikai Viti tu mai vakabalavu ni ra vakatikitikitaki na kawa turaga dina ni vanua lomani qo ka ra laveti mai e dua nai wase levu ni taukei ena nodra qaqa ena ivalu kei na nodra laveti talega eso ena mata ni peni ni volavola.
“Sa dodonu vua na Minisitiri ni iTaukei ka ni noda minisitiri me na kauwai ena veika sa kila vinaka tiko ka qai vakamocera tiko ena nona vakamuria tu e dua na ivola ka bikai tu kina na laba kei na nodra dra tabu na noda turaga ka ra vakabalei ena gauna e cabe mai kina ena noda vanua e dua na rarama ka ra mai beitaki ira na noda qase ni ra butobuto.
“Era sa boseboseka tale tiko oqo na noda veituraga ka toqai tu na yacadra ena peni ni volavola ni ra turaga, ia na kena dina era kila vinaka tu na lewe ni yavusa ni o koya e dodonu me liu kei koya e dodonu me muri.
“Na taro me da na taroga, na cava na vuna e sega ni rawa ni vakayacori kina e dua tale na veivakararamataki me rawa ni vakadodonutaki na veika kece e cala tu oqo ka sa kauta tu mai na bera kei na noda beitaki ni da liga malumalumu ka dravudravua.”
E tukuna o Tabua ni vakabauta e dodonu me sa na yadra na valenivolavola ni qele, valenivolavola ni Veitarogi Vanua ka me ra na ciciva yani na loma ni veiyasana kei na veikoro ka dabe vata kei ira na veiyavusa mera raica vata nai vola e tiko vei ratou, kevaka e dua na cala e toqai kina ena vuku ni veiliutaki, taukeni ni qele kei na qoliqoli, ena dodonu me na vakadodonutaki.
“Oya eda sa na qai kila ni kauwai dina tiko na valenivolavola ni Taukei ena vukuda na kawa Taukei.”
Ka ni sa levu na itutu vakaturaga era lala tiko oqo ni cala tiko na ivola kei na ka dina era kila na bika tiko mai na noda dela ni yavu ena vuku ni veiliutaki ena dua na vanua.
“E dua nai wase levu ni tutu vakaturaga era cere tu ena gauna qo era sega ni kawa turaga dina ni vanua oya, era a kau yani ena gauna ni koloni ena vuku ni lewa ni matanitu koloni ena kena sagai me kau tani o koya dina ka nona na veiliutaki.
“Vei kemuni na noda na kawa iTaukei dina ni vanua ka kemuni kila ni nomuni na itutu era sa lala tiko ena gauna nikua kei na kena ko ni kila ni nomuni ka sa mai tawana tale tu e dua, mo ni rairai yani ki na valenivolavola ni Veitarogi Vanua ka la’ki vakaraitaka vakadodonu kina na nomu kauwai ena vuku ni itutu ena kena gadrevi me tawani kei na kena vakadinadina.”
E tomana o Tabua ni eso era sa kila vinaka tiko ni sega ni dodonu me ra taura na veiliutaki ka dodonu me ra tiko vakarorogo kina dua tale na vanua ka vakarorogo kina kena veiliutaki ia e seva ni ra sa kocova ena vuku ni rogo, liu kei na vakatulewa.
“Ni da sa kila ni sega ni yavutaki ena dina na itutu eda dabeca tiko au sa kerei kemuni na kila ni cala na nomuni dabe tiko ena dua nai tutu vakaturaga ni dua na vanua, esa dodonu mo ni sa siro sobu ena vuku ni nomu yavusa me bula ka sa na rawa talega ni sautu kina na vanua ni sa donu na ka kece.”
“Au vakamamasu ka kerekere ena noda nanuma na noda kawa ni mataka, meda sa vakasuka kivua e na nona na veiliutaki kevaka ko kila ni sega ni nomu, lesu ki na i tutu ko kilai kina ni nomu ka me rawa ni vinaka na toso ki liu me rawa na tiko sautu.”
E kuria ni dua na vosa ni Vola Tabu e tukuni meda raica lesu na i lakolako makawa, e vei na sala dina ka meda na muria. Ni dua na ka e tubu koso ena yalowai kina na vanua ka na vakavuna na leqa ena loma ni vuvale, ena tara na tamata yadua ena loma ni vuvale, ena leqa na mataqali, yavusa ka na vakavuna na sega ni vakawa se dausiga ena dela ni soso eda tiko kina.
“Oya na kuita e tau tiko vua na vanua e talaidredre ena vuku ni cala e yaco ka sega ni da vinakata meda vakadodonutaka nida kila vinaka ni cala tu.”
Tomana o Tabua kevaka meda na sega ni yavala meda na laveta na ka meda na tiko vinaka kina, eda na sega ga ni yacova rawa na vanua era sa liutaki keda tiko kina qo na veimata tamata tale eso.
“E levu na ka eda bose ena bose vakoro ena vuku ni veivakatoroicaketaki ena loma ni noda koro, ia e vakacava me bosei kina na noda veiliutaki talega kei na ka eda kila tiko ni cala ka me vakadodonutaki.”
“E levu saraga vei kemuni na qase ni tiko ena gauna qo, e vaka mesa tiki tu ni noda bula na lecaika tu ena vuku ni veika e baleti keda ena vanua kei na veika eda sa kila ni cala tu ka da sa galuvaka tu ga.”
E kaya ni oqo e dua na ka vakadomobula dina, ni da sa kila ni cala eda qai vakalaiva tu ga me tomani tikoga se toso tikoga.
“Au vakabauta ni se tiko na matanitu cokovata qo esa rawa ni laveti yani vei ratou na cala ni levu ni vola e maroroi koto ena kena valenivolavola me vakadodonutaki, ia kevaka me sega, na taro e tiko, o cei na veiliutaki se na matanitu baleti keda na kawa itaukei ena rawa ni qai vakadodonutaka na veika e sasanukinuki tiko oya.
Meda sa yadra na itaukei ka meda toso yani ena dua na bula ni dina kei na galala. Ena qai tomani tale yani.