E VUQA sara vei keda eda dau vakamuria tu na qito oqo na rakavi. Se mani nodra qito 15 na tagane se yalewa, lewe yavitu, timi ni Viti, timi ni Drua ni tagane kei na yalewa, timi ni yasana se timi ni koro se nomu itikotiko, eda sema toka vakalailai kina qito oqo.
Ena Vakaraubuka na ika 19 ni Seviteba, 2025, e a vakayacori ena Rugby House e Suva e dua na veitalanoa me baleta na vanua esa mua tiko kina na qito rakavi ena noda vanua. Rau a soli vakasama kina na jeameni ni Fiji Rugby Union, John Sanday kei Koli Sewabu ka taura vakatawa tiko na itutu vaka chief executive officer (CEO) se imudumudu ni lewa ena FRU.
iTuvatuva levu se strategic plan
E a kerei vei rau na turaga me rau vakamacala me baleta na ituvatuva se strategic plan ni FRU.
Vakaraitaka toka o Sanday, na turaga ka vasu e Burerua, Sawakasa, Tailevu ni dua tiko na tiki bibi ni sasaga ni FRU sa i koya na rawa-ka ena kena tagede e cake se na high performance, sega walega ni baleta na Pasivika, ia e vuravura saraga. E kena inaki levu tikoga me toso cake na vanua e ratou dabe toka kina na Flying Fijians se na ranking.
“Ya na nodatou tuvatuva ena lewe tini ena veta e cake se top 10. Tou sa mai kaciva tiko ena dua na gauna balavu qo me tou saga me tou qito vakalevu cake kei ratou na timi e ratou toka e cake vei kedatou me rawa ni tou toso cake,” e kaya o Sanday.
E tukuna ni sa vakarau yaco tiko oqo e dua na veisau levu. Na veisau oqo na kena sa na dua na sotasota vou, na Rugby Nations Cup.
“Koya qo o ratou na timi mai na Six Nations mai na Vualiku kei vuravura (Northern Hemisphere) ka sota tiko kei na 6 na timi ni Ceva kei vuravura se Southern Hemisphere. So na qito ena vakayacori ena noda vanua, ka so na noda qito tou na lai qito ena rara ni timi kadua, on a home and away basis.”
E tukuna o koya ni na tekivu tiko ena vula o Jiulai ena yabaki mai qo. Ena tolu na Valataki Vanua (Test) ena vula o Jiulai ka tolu ena gauna ni valataki vanua (test window) ena Noveba.
Vakamatatataka toka o Sanday ni o ira na timi era na vakaitavi ena sotasota qo o ira er tiko ena matai ni tagede se Tier I.
“Sa na qai rawa ni toso cake na nodatou ranking ni tou sa qito tiko kei so na timi e tiko sara e cake. Ena solia talega e dua na gauna vei ira na noda gone me ra vakaraitaka na nodra qito, na matanitu talega o Viti kei na kena irogorogo, ni na sarava tiko o vuravura (global audience) na sotasota oqo ena TV. E va tiko oya na ituvatuva.
“Na sasaga levu keitou cakava tiko e vuravura ena tatara sobu tiko vei ira na kalavo yadudua, na veikoro,” e kaya o koya. “O ira ga na gone qo era na qai digitaki mai na nodra unioni era na qai kaba cake mai me ra saga na siqeleti vulavula.”
Esa qai tomana na ivakamacala o na wekada mai na koro o Navuso ena tikina o Naitasiri ena yasana o Naitasiri, o Sewabu.
“Mai tekivu tiko na (matabose se board vou ena) Noveba sa oti, e tiko mai na strategic plan ni Fiji Rugby. Au kalougata ni’u mai toka eke ena vica na yabaki au donuya na kena bucini na strategic plan koya e veisau mai na 2017, sa qai buli e dua na 2018 me yacova na 2024,” e kaya o Sewabu.
E vakamacalataka na turaga oqo ni tuvatuva oya e vakamuria tiko na cawiri se cycle ni Rugby World Cup. Na gauna e mai yaco na Kovidi, vica na veiveisau lelevu e mai yaco ena 2021 kei na 2022 ka sega sara ni vakadeitaki sara na strategic plan oya.
Ia e a vakamuri tikoga mai. E kaya o Sewabu ni a tiko talega na nodratou ituvatuva ga na World Rugby, o koya na High Performance Plan.
Veitalanoa
se symposium
Ena nodratou a curu mai na matabose vou, e ratou sa mai raica ni sa dodonu me dua tale na ituvatuva vou. O koya gone ya e a vakayacori kina e dua na veitalanoa se rugby symposium ena ika 25 kina ika 29 ni Okosita ni yabaki oqo ena Albert Park e Suva.
“Au kila na inaki beka ya me kauti ira vata kece mai na sema ena vuvale vakarakavi se na ka e vakatokai na stakeholders. O ira na noda kalavo, koronivuli na paraimari, secondary schools, o ira na soqosoqo ni rakavi ena nodatou yasana, o ira kece na dau sema ena kena bucini na rakavi.
“Sega ga ni yasana ni technical ni rakavi, yasana talega ni sport for development,” e kaya o Sewabu ena nona vakamacalataka se o cei soti era a tiko ena veitalanoa siga vica oya. “Tiko na isoqosoqo ni UN, o ratou na tabana ni ovisa, kani waigaga ni veivakamatenitaki. Da raica vakarabailevu na rakavi ena yasana oya baleta ni okati keda kece tu ena dua na tiki ni bula ni veiqaravi.
“Na dua na macawa oya, na kena inaki, na itukutuku kece e kumuni, me qai mai tauyavutaki e dua na nodatou ituvatuva se strategic plan ka vou. Sa keitou cakacaka tiko kina qo na lewe ni board. Keitou saga tiko qo me mua ni macawa mai qo me sa na vakarau toka na imatai ni draft se ilavelave me baleta na ituvatuva me na qai caka tale e dua na veitalanoa se consultation.”
E kaya ni oti oya ena qai kau tale vei ira na mata mai na noda veiyasana, na provincial unions, koronivuli kei na so tale. Me vakamatataki tale de rairai eso na ka e tiko ena ituvatuva qo ese luluqa tiko, se na itukutuku cava tale e rawa ni vakasokumuni mai e loma.
“Oti ya sa qai mai laurai tale. Sa na qai dua tale na kena veitalanoa (consultation). Na kena ikarua qo esa na via digitaki ga e lewe vica vakauasivi o ira era sa bisinisi. Baleta o kedatou tou sa dabe tale tikoga vakabisinisi, tou sa dabe tiko me sa dua na kabani,” e vakamacalataka o koya. “Sa sega ni vaka e liu ni se non-profit organisation.”
“Na veitalanoa qo esa na qai mai caka vata kei ira na imudumudu ni lewa ni veikabani, na baqe, o ira na vei-stakeholders eso. Ni bera ni vakadeitaki, vakacokonaki vakavinaka ni bera ni qai kau vei ratou na board me ratou mai raica na final draft me qai rawa ni vakadonui se endorse-taki.
“Se tikoga ena ituvatuva levu, e nanumi tiko me vula o Tiseba beka, na ikarua ni macawa, nanumi tiko me caka na general assembly, se na special general meeting, keitou sa nuitaka tiko ka cakacaka tiko vakaukauwa me sa na rawa ni tavoci e kea na ituvatuva ni rakavi vou,” e kaya o Sewabu ena nona tinia na ivakamacala me baleta na ituvatuva levu se strategic plan.
Vakaraitaki
ni sa mana
Oti oya esa qai dewa na veitalanoa ena kena yadravi me mana na inaki ni ituvatuva levu. Sa qai tarogi vei rau na turaga se ituvatuva cava so esa tu ka nuitaki ni na vukea na kena rawa sara vakavinaka na veika esa na biu mai ena ituvatuva vou.
“Na taro qori na taro levu baleta e usutu sara tikoga ni veiqaravi ena loma ni valenivolavola ena kena sagai me ra qaravi vinaka o ira na veikalavo, o ira na noda goneyalewa, cauravou era via curu mai ena qito baleta me ra rawa ni maroroi vinaka, me ra susugi vinaka kina,” e kaya o Sanday.
Me baleta na kena ivakaraitaki ni sa mana tiko se sega, se indicators beka, e tukuna o Sanday ni se sega tiko ena gauna oqo na ka e vakatokai vakavalagi na quantitative formula. O koya qo ena veivuke sara vakalevu ena kena yadravi me rawa na inaki ni ituvatuva levu.
Ratou sa nanuma tiko na soqosoqo ni FRU me curu kina ituvatuva levu me rawa ni tauri eso na data (itukutuku) me qai laurai se wanonovi toka kina ke sa mana tiko se sega.
E kaya ni na laurai talega na vanua e laqa se gap tiko, na veivakatorocaketaki cava me vakayacori, na vuli cava, e rawa ni bau vica. Tukuna o Sanday ni va tiko oya na vakanananu. Na veika kece oqo esa vakanananutaki ka sa veivosakitaki ena kena buli cake tiko na strategic plan.
Sebera mada oya
Ena gauna oqo esa qai qaravi tiko na cakacaka me baleta na ituvatuva levu. Ia e kaya o Sanday ni sa raica tiko eso na ivakarautaki ni sa toso tiko na qito kina dua na vanua vinaka.
“Me yaco madaga mai na gauna oqo, eda sa raica ni sa toso tiko na qito. Da raica na Skipper Cup esa toso cake, o ira na vei kalavo.
“O au madaga na noqu cawiri tiko, au sa raica na nodra veiqaravi tiko na veikalavo ena nodra qarava tiko na season, o au madaga au sa bau druka kina. Au sa bau raqa tale tokaga kina vakalailai. Au sa raica na veisau.”
E cavuta toka na nona vakavinavinaka me baleta na veituberi kei na vuli ka ratou qarava tiko na tabana ni kena vakatorocaketaki na noda qito se development ka oka tiko kina o Nacanieli Cawanibuka.
“Koya ga ya eso na itavi levu keitou rawa ni cakava. E vakaiyalayala talega na levu ni ka keitou rawa ni cakava. E tu na ka keitou via cakava ia qai leqa tale tikoga ni leka tiko na kena i qila. Na ka esa caka tiko esa na veidonui tikoga kei na ka e tiko ena tobu. E va tiko ya.
“Ia na igolegole vou qo me rau sema vata ma bisinisi vata kei na Rugby Nations Cup vata kei na ilavo me rawa mai kina, esa na rawa ni tou tovolea me suka lesu tale ki vei ira na kalavo qo me rawa ni ra vakadeitaki ira, o ira na unioni.”
Esa qai cavuta gone kina na vosa oya ni vanua eda sa mua tiko kina qo, sa i koya na noda Kenani vou. Eda sa vakanadakuya na vanua o Ijipita ka vakanamata kina noda veigauna vinaka.
Ni namaka ena macawa mai oqo na veika esa qai tukuna o Sewabu me baleta na ivakaraitaki se indicators eso me baleta na kena sa toso tiko na qito rakavi ena noda vanua.
n Ena tomani tiko yani.
