NODA Railesu e na macawa oqo e da na wilika kina na i tukutuku ni kena dolavi na koronivuli vou mai na koro ko Sote, Vugalei e na yasana o Tailevu.
Ni tei wilika sara na kena i talanoa ka a tabaki e na yabaki 1968:
‘Noqu Kalou, Noqu Vanua’ Sai koya beka oqori e dua na mata ni saisai ni i vosavosa vuku ka curuma tu na lomadra na turaga, na marama kei na gone mai na koro ko Sote, Vugalei e Tailevu, e na kena a dolavi, ka curumi na vale ni vuli vou na Sote Village School, vale buloko levu, e na siga Vakarauwai na i ka 17 ni vula ko Veverueri sa dromu.
A la’ki dolava na vale vou na i Vukevuke ni i Liuliu ni Vuli e Viti, ko Semesa Sikivou.
Oqo na i talanoa ni soqo lagilagi ko ya me vaka ka vakauta mai ki na Na i Lalakai, na kena Qasenivuli Liu ko Asaeli Rokovucago, na turaga ka liutaka, vakauqeta, ka vakaitavi talega e na kena colati na cakacaka levu ni veivakatorocaketaki ko ya.
Ni wilika sara yani na nona i talanoa rogorogo vinaka oqo:
Sa sinai vutuvutu tu na veika e vunia na Kalou e vuravura kei na loma ni tamata, ka sa na rawa ni kune na veika oqori mai na veirogorogoci, veiyaloni, veimurimuri ka vakadirorogo mai na voqa ni Domo ni Kalou e na malamala ni mataka.
Ni sa rogoci, sa vaka walega na cakamana, sa na vakavatukanataki ni tadra na veika e yaco.
Sa duatani na kena marautaki ka taleitaki na kena vakarogoi yani vei ira na lewe ni koro, ni sa vakadonuya na i Vukevuke ni i Liuliu ni Vuli e Viti me na mai dolava na vale ni vuli vou e na i ka 17 ni Veverueri.
E ratou a lewe ni lakolako mai Suva na Radini i Vukevuke ni i Liuliu ni Vuli, ko Bulou Salote Sikivou, Uraia Koroi (Ratu Walesi) kei na nona marama (Tulia Koroi), na i vakalesilesi mai na Tabacakacaka ni Kau (Kelepi Korodrau), nai Talatala e Vugalei (Rev. Peni Navu), na Daurai Vuli mai Korovou, Tailevu (Neumi Tabuyaqona) kei na so tale.
A rivarivabitaki tu na i loku oqo, de sota kei na draki ca; ia, e via dei toka ga, ka ni a sota kaya na ua ni Waidalice e na mataka kei na ua e na yakavi, me vaka ko ni dau sota kaya na tu mai baravi, na gauna ni vakavodo kei na vei talatalaci vinaka.
Ni qai kida na mataka ni siga namaki, sa kidavi keimami kece tu na yalo e vakabauta ni na dua na siga vakalougatataki na siga ni soqo. A tadu mai na i lakolako vakaturaga ni sivi na 10 e na vica na waqa vakaidinicavu ka ra kele mai bati ni wai.
E rau sa tatavaki tu yani na Qasenivuli Liu kei na nona marama ko Bulou Vilisi Rokovucago, ka ratou kauti iratou ki na vale nei Qasenivuli.
Era sa qai yaco mai na marama lewe ni Soqosoqo ni Tina ka ra kau ti tiko mai, kei na veimataqali i coi dui roka, me ratou vakaloma vinaka kina na neimami vulagi dokai.
Ni oti na gunu ti, e ratou sa qai sureti na turaga kei na marama mai vua na Turaganikoro, ko Ratu Nemani Kobakobau ki na vakatuniloa me caka kina na soqo.
Ni ratou siro yani ki loma ni rara, ka veikau tiko na Qasenivuli Liu, era sa yatuni tu e na bati ni sala ruarua ko ira na gone vuli. Sa kacivaki sara me ra tu vakarokoroko, mai tasereki yani na kuila e na tuvuka ni kena kau me cecebuya yani, ka lagati sara na Sere ni Ranadi.
Oti na veikidavaki lagilagi oqo, e rau sa qai vakaveikilaitaki na Qasenivuli ko Alivereti Cawa kei Akosita Tinai, vua na i vukevuke ni i Liuliu ni Vuli kei iratou na vulagi.
Sa gole sara na i lakolako ki na vakatunuloa ukutaki vakavinaka ka caka sara mai na vakayadra (tama).
A qai caka na veiqaravi vakaturaga e na kena cabo taumada e dua na i sevusevu.
A tarava nai qaloqalovi, ka tubera na Qasenivuli Liu.
E vakabibitaka ko koya na kena marautaki na nona yaco rawa mai na Turaga na i Vukevuke ni i Liuliu ni Vuli, ka ni kila vakavinaka tu ko koya na gacagaca dredre me rawa kina na soqo sa duri, ka robota koto na noda vanua na kena i rogorogo vinaka.
Keimami masuta na Kalou me drodrovi iratou na vakacegu kei na kalougata.
Ni ciqomi, vatunaki, ka vakamaluataki oti na kamunaga, sa qai lose na yaqona vakaturaga me gunuvi.
Tarava oqori e dua na daligani ibe lailai na nodra i loloma na marama tina ni gone.
Oti oqori sa qai tauca na i Vukevuke ni i Liuliu ni Vuli e dua na vosa momona, bibi ka rogo vinaka, ka veisotari sara ga kei na neimami ogaoga ni cakacaka vakaukauwa, e na kena muri e dua ga na vosa, kua na muria na dui yalona, e na loma ni vitu na yabaki sa oti.
E na loma ni gauna oqori e a duri taumada na vale Vakaviti me vale ni vuli, qai duri e muri na vale kau, ka sa qai vale vatu sara oqo, ka mai vakaiyaya tu yani.
Ni ulivi oti na vosa, sa qai tuberi tale e dua na kamunaga me i dola ni vale, ka cavutu sara na i lakolako vakaturaga ki na vale ni vuli vou.
Era duri tu e na dua na yasana ko ira na matasere ni koro ko Sote, ka ukutu Vakaviti e liu ko Lavenia Beca Rokovucago, ka rogota tiko e dua na i lokoloko ka koto kina na i koti kei na ki ni vale vou.
E na yasana kadua era tuvani tu na gone vuli kei ira na turaga kei na marama na i taukei ni Koronivuli.
Ni yaco ga yani na i lakolako vakaturaga, sa memela cake sara mai na domo ni sere, ka dua na ka na kena vakaciriloloma ni lagati tu e na loma ni veikau, qai vakanomodi t u ni sega na rorogo ni lori me vakosakosa e na koro ko Sote. E sa bau vakatubu yalo luluvu, ka veilauti dina ni veisotari kei na i naki ni soqo.
A qai vakacabora na i Talatala e dua na masu nuitaki, ka veiganiti sara kei na vanua ka mua tiko kina na dui yalo ni tamata kece ki na vale lagilagi ka solia na Kalou me cakacakataki kina na nodra vuli na neimami gone.
Tini na masu sa qai cabe yani na i Vukevuke ni i Liuliu ni Vuli, taura na i koti ka vosa vakalougatataka na vale vou kei keimami na lewena, kotiva sara na reveni.
A qai yabe sara ki na varada, taura tale na ki, tauca e dua na vosa lekaleka, ni bera ni dolava na vale ni vuli vou.
Oti na neimami sarasara wavoki keimami sa qai gole tale ki na vakatunuloa.
A talo tiko na yaqona vakaturaga ka veitalanoataki na veika me na kakavaki tale yani ki liu.
Era sa yavala sara na marama e na vakarau vakasigalevu; ia e na sega ni vakayatuyatutaki eke na kakana era vakarautaka na marama. A sa nona i vakaro ga na neitou Turaga me i coi mai na vei vuvale yadua na ura kei na toa, ka sa vakayacori vaka kina.
Koi au, kau liutaka tiko na soqo, au sa bau taleitaki ira dina na wekaqu ka ra colata na oga levu oqo.
Era qai vakaqiqica tale na turaga e dua na bulumakau levu me keimami votai kece sara kina.
Sa ka vakamatalau ni da tiko e na noda vanua, qai tarai keda na soqo vakaugaugani vakaoqo, me keda i rogorogo vei ira na noda vulagi dokai.
A dodo mada e dua na seasea lailai me i vakalasa ni soqo, a ya mai vei ira na marama, ni bera na vakasigalevu.
Totoka dina!
Oti na vakasigalevu sa qai tasoro na veitalanoa kei na veimarautaki e na veisotari vakavudua vaka oqo.
Ni sa voleka na gauna ni lesu, sa qai tuberi tale e dua na kamunaga na i vakatale, ka tukuni vata toka kei na vica na i vutu dalo, me i vakasoso ni waqa ki Suva.
Ia, e ratou sega ni via bale ki muri na turaga ni Burebasaga na lewe ni i lakolako vakaturaga mai Suva, ka ni ratou a tuiraka talega mai e dua na kamunaga levu me i tatau, a i tarai, ka i vakamalua ni magiti, ka i vakavinavinaka tale ga ni veika kece sara ka vakayacori vei iratou e na siga ko ya. Keimami a qai veitalatala ni sa dre ko Malolo, ka keimami veisukayaki e na yalo marau kei na vakacegu.
