E SEGA ni dodonu me na kauta tiko mai na yavu ni bula vakavanua me mai yavu ni noda i soqosoqo vakapolitiki baleta baleta ni yavu vakayasana vakavanua e yavutaki tu e na tawase ka ra a se cakava na vavalagi me da liutaki vakavinaka kina na i taukei, ka vakatokai e na vosa vakaperitania, na ?divide and rule?.
Qo ni oti na nodratou sa mai vakila na noda i soqosoqo ni Politiki na SODELPA na duidui e na macawa sa oti.
Na divide and rule policy oqo eda sega ni vakila tiko nikua ni sa basika e na vica na yabaki sa oti, ka da sa sega tiko ni vakila ni da veiliutaki tiko e na yavu ni tawase vakavanua.
E yavu ga ni noda Liutaki ka sega ni rawa ni da mai Veiliutaki kina.
Nikua e da sa raica ni basika tiko na dui to vakayasana se provincialism e na loma ni noda i soqosoqo ni politiki ka sa yali kina na i naki cecere ni noda sasaga me lesu mai vei keda na veiliutaki ni noda Vanua.
E kuria oqo e na nodra kauta yani ki na loma ni soqosoqo ni politiki e so na i liuliu ni Matanitu vanua, elite se paramount chiefs me ra sa la?ki vakayaco lomadra kina ka sega na veirogorogoci.
Na kena mai laurai qo na malumalumu vei ratou na SODELPA e gadrevi kina mera sa raica sara vakabibi e na vuku ni tutu vavakavanua o ira na noda Mata, ka mera veirogorogoci e na veika me rawa kina na i naki ni soqosoqo vakapolitiki.
E vosa bibi, ia, au sa vakabauta ni sa dodonu me na yaco na veisau, ka me sa cici tani ga na politiki, ka cici tani na Vanua.
Na Vanua e sa tiko na veika e baleta ira sa i koya na kena lesu mai na Mataveilewai Taukei kei na lawa i Taukei me na mai vakayavutaka na Vanua, ka sa cicivaka tiko na yasana na veibinisini ni Yasana me bula kina na yasana.
E sa na daumaka gona kina me sa galala na politiki mai na vanua, ka ra lesu tale main a dau ni politiki, ka ra na mai dara tale na nodra i sala vakailiuliu ni Matanitu Vanua kei na yasana ni sa oti a politiki.
Me vaka e da sarava e na macawa se da qai vakanadakuya, ni veigauna kece e na mai vakabibitaki tiko kina na yavu ni bula vakavanua, e na yaco na tawase ka sega ni da na rawata na noda i naki me suka lesu tale mai na veiliutaki ni noda Vanua.
Na kena sa mai vaka me sa laurai na duidui e na noda i soqosoqo vakapolitiki na SODELPA, ka?u vakabauta ni dua na i vakaraitaki sega ni vinaka vakabibi e na gauna dredre oqo ni da liutaki tiko mai vua e dua na matanitu e sega ni tutaka ka butuka sobu tikoga na veika e baleti keda na i taukei dina kei Viti.
Na i otioti sara ga ni ka me ratou qai vakayacora vei keda na i taukei e ratou sa vakayacora qo ka sa rawa ni kauta mai na sega ni veivakabauti e na nodratou valataka tiko na veika e baleti keda.
Me?u kuria, e levu e na duavata kei au, ni sa voleka qo ni oti e dua na yabaki, se sega sara ga ni bau dua na ka e ratou tukuna mai ni ratou na vakayacora ka sa levu tikoga na vosa kudurukuduru sega na kena uca sa bau mai tarai vavalagi sara.
E na noqu vakadidike au raica ni sega ni ratou biuta vata e so na vakasama me rawa ni ratou taura vata kina na kawa i taukei e na gauna ni vakavakarau kina veidigidigi ka tarava, ka?u sa nanuma ni sa dodonu me sa tekivutaki yani qo na kena vakarautaki.
Ia eda sa raica qo ni so vei ratou e sa la?ki duavata tale mai kei na Matanitu veiliutaki tiko qo dina ni sa qai tosoi cake ga na dinau ni Matanitu ka toso cake na i sau ni yaya ka sa dredre sara na bula e Viti e na gauna qo.
E na noqu a cakava na noqu Master Degree in Lawa e na ulutaga na ?Politics of Corporatization?, au a vakadikeva kina na veika e vuni tu e na loma ni veivakatulewa vakapolitiki ka?u qai vakamuria lesu na yavu era tau kina na veilewa oqori, sega walega e na kedra vakamatanitutaki na veitabana vakamatanitu (corporatization), e va ka talega kina na veivakatulewa raraba vakapolitiki kece e dau tau ka laurai kina na veiverevereti vuni nodra na dau ni politiki e na nodra volavola ka cakava na nodra i valu vosa me rawa kina na nodra i le yavutaki e na veika era vakabauta.
Ia, au nanuma ni mataqali veivosaki kei na vadi vakapolitiki vaka oqo, e dodonu me na vakayacori ga e na loma ni palimedi ka dodonu me na yalani e na loma ni dua na i soqosoqo vakapolitiki baleta e na vakavuna na kena rawa ni na davo ka salavata mai kei na nuinuiqawaqawa noda na dau veidigitaki Mata.
E na rawa talega kina vei keda me da veisautaka na noda digidigi, se vakaduria tale e dua na i soqosoqo vakapolitiki vou ka tu dina e lomadra na kena Mata mera valataki keda dina na kawa i taukei, na noda dodonu, na noda i yaubula kei na noda tiko vinaka, me vaka e virikotori tu e na i Taukei Affairs Act, 1985.
Na vanua ga qo me ratou toka kina na SODELPA dina ni na so beka na ka raraba e ratou na rawa ni veivakadonui kina e na vuku i noda bula raraba na lewe ni vanua e Viti. E dina ni ratou valuta tiko na lewa vakapolitiki kaukauwa ni Matanitu e veiliutaki, e sega ni tarova kina na nodratou bulibuli-ka me tauri keda vata tiko na kawa i taukei.
E na noqu vakadidike mai na veisoqosoqo vakaitaukei e na veigauna e sa oti, au rawa ni?u tukuna ni dua na ka bibi era dodonu me ra na kila deivaka tiko na noda Mata e na SODELPA ni veigauna kece sara e ratou na kauta tiko mai kina na nodratou dui yasana (provincialism) e na buturara ni Politiki e na sega ni rawa vakadua ni na tudei e ligada na veiliutaki ni noda vanua.
Qo e wili talega kina kevaka e ratou tovolea talega na i liuliu noda Matanitu Vanua (elite se Paramount Chiefs of Noble births), mera kauta mai ki na politiki na nodra i tutu vakaturaga mera mai vakayaco lomadra tiko kina, e na sega ni mana vakadua na noda sasaga na i taukei me da taura lesu tale na na veiliutaki e na noda vanua.
E gadrevi na veirogorogoci, na cakacaka vata kei na veiliutaki matua ka vuku.
Sa dodonu talega me laurai na i vakatagedegede ni vuli kei na kila ka (experience) e na i vakatagedegede qo.
Au vakabauta ni sa kena gauna oqo me ratou sa vakarorogo na i veta vakatokai tiko na Turaga se Marama (elite chiefs se paramount chiefs) ka veirogorogoci kei ira na vo ni noda Mata, me rawa kina ni dei na noda i soqosoqo vakapolitiki ka me da na rawata tale na veiliutaki e na noda vanua ko Viti.
E na qai tomani tale yani.
E a liutaka tu e liu na tabana ni Tabacakacaka Vakalawa ni Tabacakacaka ni Taukei ka a rawata na nona koroi ni (1.) Bachelor of Laws- Bond Uni ; (2.) Master of Laws- Queensland University of Technology-1996 kei na (3.) Master of Business Admin mai USP e na 2008. E na gauna oqo e sa saga tiko na nona koroi ni PhD e na Extent of the Recognition of Customary Law in Fiji.
Na veika e cauraki e ke e na nona vakatabakidua ka sega ni oka kina na Nai Lalakai.