Ena noda vuravura nikua, era dau vaqara vakawasoma na itaukei ni cakacaka na kila kei na kilaka e vakayagataki vakalevu cake sara mai na koroi se degree. Sa rawa vei ira na itabagone me ra vakasaqara na vuli vakacakacaka, ka rawata na kilaka me ra vinaka cake kina ena cakacaka ka na sega beka ni gadrevi kina e dua na ivakarau se na ivakategede ni rawaka vakavuli.
Cava sara mada na vuli?
Ena noda italanoa ni vuli eda na wilika ka vakadinadinataka ena nona bula e dua na cauravou ka susugi tiko e Navuso Agricultural Technical Institute, ni vuli e sega walega ena vei koronivuli torocake, na vuli sa ikoya na nomu vakayagataka na vei taledi eso e tiko vei iko me yaga ena kena sagai me vakatoroicaketaki na bula; tamata yadua, vuvale se vanua.
Ena kena marautaki na yabaki 100 ni koronivuli e Muainase, Navuso, Naitasiri ena vula o Noveba ena yabaki sa oti, e matalia na italanoa e taurivaki mai vua na cauravou ni Levuka-i-Gau ko Eremasi Bolaukula ka vasu ena koro ko Naceva, Dravuwalu, Kadavu ka yabaki rua tiko na nona vuli e Navuso ena yabaki sa oti, 2024.
Ko Bolaukula e dua na cauravou ka duatani vakalailai na nona ituvatvua me baleta na cakacaka e via qarava se tatadrataka tu me na qarava. Ena nona bula ni se lalai mai yacova nona vuli ena paraimari ka dewa yani ena secondary, e dau nona tatadra voli o Bolaukula me cakacaka vakaidinia se mechanical engineer.
Seva na inaki
Ia, e seva kece na tatadra oqori ena nona gole yani ena vuli toro cake ena Univeisiti ni Ceva ni Pasifika. Ni oti na nona fomu vitu, esa gole sara ena Univesiti ni Ceva ni Pasifika e a la’ki tovolea tale kina na lesoni ni physics ka qarava tiko oqori ena loma ni rua na yabaki me rawa ni curuma yani na vuli ni vakoroi ni idinia.
E vakaraitaka na cauravou ni Levuka-i-Gau oqo ni dua na vuna levu na nona sega ni rawa ni vakaotia na vuli ena univesiti sa ikoya na veidre vakailawalawa e sotava ko Bolaukula ena nona gauna ni vuli ena univesiti ka kuitaki sara kina vakalevu na nona bula kei na nona gauna, ka vakavuna na nona dau gunu, wavoki e taoni ka vakatovolea na veika e sega ni tatadrataka se vakavulici kina e vale.
“Oqo e dua na leqa levu ka bolei sara kina vakalevu na noqu bula ena univesiti vakauasivi na mata ilawalawa eda veisemati kina e koronivuli, vakausaivi ena nomu kuitaki mo vakayacora e levu na veika e sega ni dodonu ka tawa kilikili ka rawa ni vakavuleqa ena nomu bula,” e tukuna o Bolaukula.
“Eso na itokani era tuberi keda ena veika e vinaka ka tokoni keda me rawati na veika eda tuvatuvaka voli kina.
“Ia, na nomu digitaka na mata ilawalawa cava mo lewena esa vakatau saraga vei iko baleta ena levu na gauna e ratou na sega ni kila e vale na veika ko mai vakayacora tiko e koronivuli, ia ena qai laurai ga ni la’ki cava kina na yabaki.”
E kuria o Bolaukula ni a lako curuma o koya e dua na gauna dredre ni veirawai vakailawalawa ka la’ki vakavuna tu na nona tini tu ena dua na vanua e sega vakadua ni kila se tadra me na tiko kina se me na yaco ena nona bule na veika oqo.
Veisureti oya
“E dua na siga suka na kalasi, e ratou sureti au sara na noqu ilawalawa me keitou la’ki gunu. Na iotioti ga ni ka au kila ni au se tiko e Suva, au qai yadra mai au sa yadra tu e Nausori,” e vakaraitaka o Bolaukula. “Au qai raica ni yali kece na ilavo, talevoni kei na noqu laptop. Mai kea talega au sa kila e yaloqu ni sa na cava talega kina noqu sasaga vaka vuli ena univesiti.”
Ena veika e yaco vei Bolaukula e vakavuna na nona mai tu voli ga e vale, ka levu na gauna sa dau nona cakacaka voli ga na veimurimuri kei ira na nona ilawalawa.
Taroga lo tu
“Au sa qai taroga tu o au, se au taroga lo tu, sa qai dau masulaka tu ni solia vei au e dua na cakacaka me’u marautaka, me’u rawa ni qarava kina noqu bula, me’u rawa ni vukei ira era gadreva tu na veivoli,” e vakaraitaka o Bolaukula.
“Me yacova na gauna ena dua na ituvatuva ni lotu vakarautaki vei ira na cauravou kei na goneyalewa, au sa qai gole mai kina e Navuso koro ka au kalougata ni soqoni vata oqo a mai vakamacala gona kina na iliuliu ni koronivuli e NATI, ko Mr Uraia Waibuta me baleta na vuli e qaravi tiko e Navuso.”
Ia, e taura tale e dua na yabaki na nona vakasamataka tu ko Bolaukula me ciqoma na veivakadeitaki me la’ki tomani na vuli e Muainase se sega, vakauasivi ena nona raica ni sega ni rawa ni dua sa curuma na vuli torocake ena Univesiti ni Ceva me mai qarava tale e dua na vuli tara e Muainase.
Masu tikoga
Ena loma ni gauna oqo e masulaka tikoga ko Bolaukula kevaka e lewa ni Kalou me la’ki tomani na vuli e Navuso esa na tu vakarau me curu ena koronivuli ni teitei oqo e Navuso.
“Me yacova mai na Janueri ni 2023 au masulaka tale vakadua ‘turaga ke sa nomuni digidigi oqo, au sa vakabauta me’u sa na gole kina’.”
Ena gauna vata oqo e sa vakadeitaka e lomana ko Bolaukula ni vuli oqo e Navuso e veikacivi ni Kalou kina nona bula.
“Na noqu tu mai tuba, au lako curuma eso na dredre ka’u vakadeitaka talega e yaloqu ena so na gauna ni dau sogota vei keda na Kalou e dua na katuba ena dau tu tale e dua na katuba ena dolava ko koya e vinaka cake sara.
“Na veika kece e dau vakayacora na Kalou e dau veivakurabuitaki ka au vakadinadinataka oqori ena noqu gole mai e Navuso ni’u raica na rawaka vakacakacaka se vakailavo e tu vei keda mai na kena e sautu ena qele, vutuniyau ena wai se na ivurevure ni bula cava ga eda rawa ni vakayagataka ka sega ni gadrevi kina na peni se na ivola.”
Esa qai mai tovolea ena nona gole e Muainase na gauna esa vakadeitaka kina ni vuli e sega walega ni baleta na itutu ni vale e va, na vuli e tu talega ena qele.
Fomu kei na $50
“Au sa qai vakalewe fomu vata kei na dua ga na $50 tiko vei au me’u sauma kina na icurucuru me rawa ni vakadeitaka na noqu idabedabe e koronivuli.
“Au sa gole mai ena matai ni yabaki, levu na dredre e lako curumi, sega ni saumi rawa na icurucuru, sega na veitaratara kei ratou mai vale. Ia, au vakavinavinaka ni dei tikoga na ivakavuvuli mai vale sa ikoya me liu tikoga na lotu qai muria yani na kena vo; vuli, vuvale kei na vanua.
Ena veivakavuvuli oqori e a qai vakadeitaka o Bolaukula ni nona gole mai e Muainase, e yavutaki ena kena sagai me rawati na veika vakavuli me baleta na iteitei e Navuso.
“Na noqu gole mai Navuso, au kila ni’u lako tiko mai ena dua na inaki, ka au cakacakataka na veika au qarava me rawa ni vakavotukana na inaki ni noqu gole mai e Navuso.
“Na gauna au tuvana kina na noqu ituvatuva, au qai raica na veivakarautaki ni Kalou ena noqu bula, mai na vei dredre kei na bolebole kece e lako curumi, e veivakadeitaki tikoga na Kalou ni o koya ena veivakarautaki ena noqu ilakolako,” e tukuna o Bolaukula.
Sauma ga nona dalo
Ena vakarau ni vuli e Navuso e dau soli e dua na tiki ni qele vei ira na gonevuli me teivaka kina na dalo. Na dalo oqo e nodra vakatabakidua na gonevuli. Na dalo e tea e dua na gonevuli esa na nona me qarava.
Na dalo vata ga oqori e sauma rawa kina o Bolaukula na nona icurucuru ni vuli via rauta e $1600.
“Mai na $50 ga au kauta tu mai na noqu curu mai e Navuso esa mai tomani toka ga oqo ka sa rawa ni saumi vakataucoko sara na noqu icurucru ni vuli.
“Ena yalo ni veitokoni mai vei ira na qasenivuli kei ira na nomu icaba gonevuli ka salavata na nomu vosota tikoga na qarava na nomu itavi se na veika e lavakai mo qarava ena saumi na veika ko tatadra taka tu.”
Esa otioti ni yabaki ni vuli vei Bolaukula ena yabaki oqo 2025 ka cavuta na nona vakavinavinakataka na Kalou ena vuku ni nona veitaqomaki kei na nona veimaroroi voli tu ena vica na yabaki sa oti ena vuku ni qaravi tavi vaka vuli e Navuso ka dina ga ni dau sotavi tu na vei dredre eso ena gauna ni vuli, ia e vakavinavinaka ni sega vakadua ni tawasei koya mai ena nona veiwekani kei na Kalou.
Duatani o Navuso
E veivakasalataki ko Bolaukula ni veika e lako curuma e Muainase e duatani duadua mai na kena e lako curuma ena vei koronivuli torocake baleta e Navuso e vakaliuci taumada kina na Kalou.
“Vei kemuni ga na noqu itokani cauravou kei na goneyalewa na veika au lako curuma e Navuso e duatani duadua. Au vakila ni vakaukauwataki au vakayalo, taumada ena noqu vakabibitaka na lotu kei na kena dau wiliki vakawasoma na nona vosa,” e kaya o Bolaukula ena nona vakuria toka na nona italanoa.
“Vei keda na cauravou kei na goneyalewa, dina ni da lako curuma tiko oqo e dua na gauna dredre me baleta na isau ni bula, dredre vakailavo se bolebole ni rawaka vakavuli, au rawa ni kaya ni Navuso e vakavulica na vuli tara eso ka sega walega ena kilaka vakacakacaka, ia e okati talega kina na veituberi ena veika vakayalo.”
